پ.د.ڕه‌عد ڕه‌فعەت محه‌مه‌د/ مامۆستای زانكۆی سه‌لاحه‌دین
یه‌كه‌م: به‌شداری ده‌سه‌ڵات یان حكومه‌ت؟
پێش هه‌رشتێك پێویسته له هه‌رێمی كوردستان دوو زاراوه‌ی گرنگی تێكه‌‌ڵ به‌یه‌ك لێكجودا بكه‌ینه‌وه، ئه‌وانیش حكومه‌تی هه‌رێم و ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمه.
له ده‌ستور و یاسای ده‌وڵه‌تان سێ ده‌سه‌ڵاتی سه‌ره‌كی ده‌وڵه‌ت هه‌یه و هه‌ریه‌كه‌یان دامه‌زراوه‌ی سه‌ربه‌خۆن و كاره‌كانی خۆیان به‌بێ ده‌ستوه‌ردانی ئه‌وانی تر ڕاده‌په‌ڕێنن، ئه‌وانیش ده‌سه‌ڵاتی یاسادانان (په‌رله‌مان) و دادوه‌ری (قه‌زا) و جێبه‌جێكردنه (حكومه‌ت).
به‌ڵام له هه‌رێمی كوردستان حكومه‌ت خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتی ڕاسته‌قینه و فیعلی نیه، به‌ڵكو چه‌تر و په‌رده‌یێكه بۆ به‌ڕێوه‌بردن و ڕایی كردنی كاروباری خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌كانی هه‌رێم كه بریتین له حيزب، بنه‌ماڵه، زۆن، عه‌شیره‌ت، هێزی چه‌كداری، به‌رپرسی حيزبی" هتد...
حكومه‌تی هه‌رێم خاوه‌ن هێزی چه‌كدار، نه‌ختینه و پاره، میدیا، ئاسایش و هێزی ئه‌منی، دامه‌زراوه و فه‌رمانبه‌ره‌كانی، زانكۆ و قوتابخانه، مزگه‌وت و كه‌نیسه نیه، به‌ڵكو هه‌موو ئه‌مانه و زیاتریش له‌وانه وه‌ك په‌رله‌مان و دادگا له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمه‌وه ڕاسته‌وخۆ ئاڕاسته ده‌كرێن.
هه‌ربۆیه هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌ی ئیسلامیيه‌كانی كوردستان –حيزبه‌كانی تریش- تێنه‌گه‌یشتن و كارنه‌كردن بووه به‌م هاوكێشه‌یه‌ی "ده‌سه‌ڵات له‌لای حكومه‌ت نیه، به‌ڵكو له‌لای حيزبه"، واته ده‌سه‌ڵاتی ڕاسته‌قینه له‌لای هه‌ردوو حيزبی ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمه كه (پارتی ویه‌كێتی)یه.
له‌ڕاستیدا حيزبه ئیسلامیيه‌كانی كوردستان له ناخه‌وه گه‌یشتوونه‌ته ئه‌و بڕوایه‌ی كه ئه‌وان ناتوانن ببنه ده‌سه‌ڵاتداری هه‌رێمی كوردستان؛ هۆكاره‌كه‌شی ده‌گه‌ڕێننه‌وه بۆ سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی و ئیقلیمی به‌جۆرێك پێیانوایه ئه‌مریكا و ڕۆژئاوا و ده‌وڵه‌تانی كه‌نداو دژی گرتنه ده‌سه‌ڵاتی ئیسلاميیه‌كانن له كوردستان. هه‌ربۆیه له كۆبوونه‌وه‌یه‌كی سه‌رۆكی یه‌كێك له حيزبه ئیسلاميیه‌كانی كوردستان له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵێك ڕۆشنبیری هه‌ولێر به‌ڕاشكاوانه ئه‌و سه‌ركرده ڕایگه‌یاند: ئێمه ناتوانین (صدارة) و به‌پێش پارتی و یه‌كێتی بكه‌وین، به‌ڵكو ته‌نها ده‌مانه‌وێ پارێزگاری له‌وه‌ی ئێستا هه‌مانه بیكه‌ین!!!
له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و فه‌لسه‌فه‌ی سه‌ره‌وه، كاتێك حيزبه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی پارتی و یه‌كێتی بۆ پارێزگای له‌وه‌ی هه‌یانه و ئه‌نجامدانی گۆڕانكاريی و چاكسازی به‌شداربوونه له پێكهێنانی كابینه‌ی نوێی حكومه‌ت، نه‌یانتوانیوه مه‌به‌سته‌كانیان بپێكن؛ چونكه له بنه‌ڕه‌تدا مه‌به‌ستی گرتنه ده‌سه‌ڵاتیان نیه، له‌لایه‌كی تریشه‌وه نه‌یانتوانیوه ببنه خاوه‌ن كه‌ره‌سته‌ی گۆڕانكاری و چاكسازی، ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ی بۆئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ڕاسته‌قینه له‌لای حيزب و بنه‌ماڵه حوكمڕانه‌كه‌نه نه‌ك حكومه‌ت.
تێنه‌گه‌یشتن له‌م هاوكێشه‌یه، وای له‌حيزبه ئیسلامیيه‌كان كردووه به ده‌ستبه‌تاڵی ده‌ربچن له دوای چوار ساڵ به‌شداریيان له حكومه‌ت و بگره هه‌ندێك جاریش عه‌یبداربن لاى ده‌نگده‌ر و لایه‌نگرانیشیانه‌وه. هه‌روه‌ها كاتێك ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆنیان بینیوه، به‌هه‌مان شێوه تووشی هه‌ڵه بوونه له ئۆپۆزسیۆن بوون به‌رامبه‌ر حكومه‌تێك كه خاوه‌ن هیچ ده‌سه‌ڵاتێك نه‌بووه.
دووه‌م: به‌شداری بۆ پۆست و ئیمتیاز نه‌ك به‌رنامه و كارنامه.
کارنامەی حکومەت لە وڵاتان گرنگيیەکی زۆری پێدەدرێت لەلایەن ئەو حيزبانەی کە کابینەکە پێکدەھێنن، به‌شێوه‌یه‌ک کە ڕەنگدانەوەی بەرنامەی ھەڵبژاردنەکانیان بێت. کارنامەكه بۆماوەی ئەو چوار ساڵەی حوکمڕانی کابینەکە ده‌بێت و پێویسته گرنگی بدات بە چەند سێکتەر و بوارێک کە قۆناغی ئەمڕۆی کوردستان پێویستیەتی و جێگای ڕەزامەندی و پەسەندی و ستراتیژیەتی ئەو لایەنانە بێت کە کابینەکە پێکدەھێنن.
یه‌كێك له سیما هه‌ره سه‌ره‌كیيه‌كانی کارنامەی حکومەت، دەبێت پلانی وردی جێبەجێکردنی ئامانجەکان لەخۆ بگرێت نەک تەنھا چەند بەڵێنێکی کار بۆ نەکراو بێت. بۆیە دەبینین وڵاتان لە کارنامەی حکومەتەکەیان گشت وردەکاری سێکتەرەکانی ئامانجی حکومەت دیاری دەکەن.
بۆئەوەی بابەتەکە زیاتر ڕوون بێت و ته‌نها ڕه‌خنه نه‌بێت له حيزبێكی ئیسلامی دیاریكراو، سێکتەری تەندروستی وەردەگرین لە کابینەی ھەشتەم كه له‌ده‌ست ئیسلاميیه‌كان نه‌بوو، ئه‌م سێكته‌ره بەراورد دەکەین لەگەڵ کارنامەی حکومەتی ئوردن و کوێت.
کارنامەی حکومەتی ئوردنی بۆ کەرتی تەندروستی بۆ ساڵانی (٢٠١٢ تاکو ٢٠١٦): دروستکردن و نۆژەنکردنەوەی چەند نەخۆشخانەیەک –کە ژمارەیان (١٠) دانەیە و ناو و شوێنی دروستکردنیان بە تێروتەسەلی ھاتووە لە کارنامەی حکومەتی ئوردن، بەجۆرێک بۆ ھەر (١٠٠٠٠) ھاوڵاتی (١٨) قەروێڵە و بۆ (١٠٠٠٠) ھاوڵاتی (٢٦) پزیشکی پسپۆر.
کارنامەی حکومەتی کوێتی بۆ کەرتی تەندروستی بۆ ساڵانی (٢٠١٣ تاکو ٢٠١٧): قەروێڵەی نەخۆشخانەکان زیاد دەکات لە (٧٩٩٠) بۆ (١١٤٣٩)، زیادکردنی سەنتەرەکانی پزیشکی لە (١٠١) بۆ (١٢٥)، باشترکردن و پەرەپێدانی خزمەتگوزاریيە پزیشکيیەکان، بەرزکردنەوەی ئاستی کادیری پزیشکی، پێکھێنانی سەنتەرێکی ھەرێمی بۆ نەخۆشیيە درێژخایەنە نەگواستراوەکان.
ھەر لەم ڕووەوە بەپێویستی دەزانم دەقی کارنامەی حکومەتی ھەرێمی کوردستان بۆ کەرتی تەندروستی بۆ ساڵانی (٢٠١٤ تاکو ٢٠١٨) بخەمە ڕوو بۆئەوەی خوێنەر خۆی بەراوردیان بکات: "حکومەت کاردەکات بۆ پەیڕەوکردنی سیستەمی تەندروستی پێشکەوتوو و جیاکردنەوەی کەرتی گشتی و تایبەت لە خزمەتگوزارییەکانی تەندروستیدا."
پێویستە زۆر بەوردی سەرنجی ئەو دەقە مەتاتی و لاستیکى و گشتگیرە بدەین بۆئەوەی بزانین چۆن ھەموو سێکتەر و بوارەکانی حکومەتیان ھەر بەم شێوازە بەڕێکردووە!!!
دیاره ھۆکاری ئەو جۆرە کارنامەی حکومەتە دەگەڕێنمەوە بۆ زیرەکی و ئەزمونی ھەردوو حيزبی پارتی و یەکێتی لە فریودان و لەخشتەبردنی حيزبەکانی تری به‌شداربوو له حكومه‌ت، ئەمە ڕوویەکی، ڕووەکەی تری دەگەڕێتەوە بۆ هه‌ڵپه و توێنویەتی حيزبه‌كان بۆ پۆست و پارە و ئیمتیازاتی دەسەڵات، کە وایان لێھاتووه به‌شداری حکومەتێک بكه‌ن کارنامەکەی ڕەنگدانەوەی واقعی و زانستی قۆناغی ئێستای کوردستان نەبێت، بەڵکو تەنھا بەرنامەیەکی پڕ لە بەڵێنی ڕۆژنامەوانی بێت بۆ ھەر کات و شوێنێک بگونجێت.
زۆربه‌ی جار حيزبه ئیسلاميیه‌كان له‌به‌ر مانه‌وه له پۆسته‌كانی ناو حكومه‌ت و وه‌رگرتنی ئیمتیازی به‌شداربوون له حكومه‌ت، به‌ڵێن و ڕێكه‌وتنه مه‌بده‌ئیيه‌كانی چاكسازيی و به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی زوڵم و گه‌نده‌ڵیان له‌بیركردووه. ته‌نها بۆ نمونه له کۆبونه‌وه‌ی هه‌ردوو لیژنه‌ی دانوستانکاری پارتی دیموکراتی کوردستان و کۆمه‌ڵی ئیسلامیی (دادگه‌ری) کوردستاندا بۆ پێکهێنانی کابینه‌ی هه‌شته‌می حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان، هه‌ردوولا له‌سه‌ر ئه‌م خاڵانه‌ی خواره‌وه ڕێککەوتوون:
ته‌وه‌ری یه‌که‌م:
1- کارنامه‌ی حکومه‌ت سه‌رچاوه بگرێت له به‌رنامه‌ی هه‌ڵبژاردنی لیسته براوه‌کان و پڕۆژه‌کانی چاکسازیی هه‌موو لایه‌نه‌کان و دژایه‌تیکردنی گه‌نده‌ڵی و به‌رپاکردنی شه‌فافیه‌ت و دادگه‌ری، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش لیژنه‌یه‌کی هاوبه‌ش له‌لایه‌نه هاوبه‌شه‌کانی حکومه‌ته‌وه پێکبهێنرێت.
2- پشتیوانی دامه‌زراوه‌ی په‌رله‌مان بکرێت وه‌ک دامه‌زراوه‌یه‌کی یاسادانان و چاودێری به‌شێوه‌یه‌ک بتوانێت به‌ته‌واوی ڕۆڵی خۆی بگێڕێت و ئه‌رکی خۆی جێبه‌جێ بکات.
3- کابینه‌ی نوێ بکرێته حکومه‌تی دامه‌زراوه‌کان و ده‌ستی حیزبه‌کان له حکومه‌ت دووربخرێته‌وه.
4- له کابینه‌ی هه‌شته‌مدا هاوڵاتیبوون پێوه‌ری ئه‌رک و مافه‌کان بێت.
5- هه‌ردوولا له‌م بارودۆخه‌دا بانگه‌شه ده‌که‌ن بۆ هه‌ڵبژاردنێکی ئازاد و شه‌فاف و دوور له سزا و فشار.
ته‌وه‌ری دووه‌م:
کۆمه‌ڵی ئیسلامیی کوردستان هاوبه‌شی کابینه‌ی هه‌شته‌م ده‌بێت که حکومه‌تێکی بنکه‌فراوانه، به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه:
أ- وه‌زیری کشتوکاڵ و سه‌رچاوه ئاوییه‌کان.
ب- وه‌زیری هه‌رێم بۆ کاروباری ژینگه.
ت- به‌رپرسی ده‌سته‌یه‌ک.
پ- به‌پێی قه‌باره‌ی خۆی له جومگه و کایه‌کانی حکومه‌ت هاوبه‌ش ده‌بێت.
(سه‌رچاوه: http://webalwand.6te.net/?paged=4)
ئه‌گه‌ر به‌وردی سه‌یری ئه‌م ڕێكه‌وتنه بكه‌ین، ده‌بینین ته‌نها خاڵه‌كانی ته‌وه‌ره‌ی دووه‌می تایبه‌ت به پۆسته‌كان وه‌كخۆی جێبه‌جێكراوه و خاڵه‌كانی په‌یوه‌ست به‌ته‌وه‌ره‌ی یه‌كه‌میش هیچیان جێبه‌جێنه‌كراوه و بگره له‌ماوه‌ی كاركردنی كابینه‌ی هه‌شته‌م خراپتریش بووه.
سێیه‌م: په‌یڕه‌ونه‌كردنی كه‌سی شیاو بۆ شوێنی شیاو:
هه‌رچه‌نده ئیسلامیيه‌كانی كوردستان زۆر به‌چڕی دروشمی "كه‌سی شیاو بۆ شوێنی شیاو" یان به‌رزركردۆته‌وه و بانگه‌شه‌شی بۆ ده‌كه‌ن له گشت كۆڕ و كۆبوونه‌وه گشتی و تایبه‌تیيه‌كانیان، به‌ڵام له‌ڕووی پراكتیكيیه‌وه كه‌م وایه له‌كاتی به‌شداريیان له حكومه‌ته‌كانی هه‌رێم ڕه‌چاوی ئه‌و بنه‌مایه‌یان كردبێ، به‌ڵكو پێچه‌وانه‌كه‌شی كاریان كردووه.
ئیسلاميیه‌كان له كاروانی به‌شداریان له پێكهێنانی حكومه‌ته‌كانی هه‌رێم پۆستی وه‌زیر و به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی و ڕاوێژكار و قائیمقام و به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی زۆریان وه‌رگرتووه له دامه‌زراوه جیاجیاكان، به‌ڵام ئه‌م پۆستانه له‌لایه‌ن كه‌سانێك پڕكراوه‌ته‌وه كه خاوه‌ن شاره‌زایی و پسپۆری و ئه‌زموونێكی به‌رچاو نه‌بوون بۆئه‌وه‌ی بتوانن گۆڕانكاری و چاكسازی ئه‌نجامده‌ن له دامه‌زراوه‌كانیان. بۆ ئه‌م شكسته‌ش هۆكار زۆرن، گرنگترینیان:
1- بێ به‌شكردنی ئیسلاميیه‌كان -بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ له دوای ڕاپه‌رین تا ئێستا- له‌لایه‌ن هه‌ردوو حيزبی ده‌سه‌ڵات بۆ وه‌رگرتنی پۆستی مامناوه‌ندی (له ڕاوێژكار و به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیهي‌وه به‌ره‌و خوارتره‌وه) له گشت دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێم. ئه‌مه‌ش بۆته هۆی له‌ده‌ستدانی ئه‌زموون و شاره‌زایی بۆ به‌ڕێوه‌بردنی پۆستی باڵاتر له هه‌رێم.
له‌ڕاستیدا ئه‌مه ته‌نها كێشه‌ی ئیسلاميیه‌كان نیه، به‌ڵكو كێشه‌ی گشت كه‌سانی سه‌ربه‌خۆ و ئه‌ندامانی حيزبه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی پارتی و یه‌كێتیيه كه ته‌نانه‌ت بێ به‌ش ده‌كرێن له بچووكترین پۆست له دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێم به‌هۆی ئه‌ندام نه‌بوونیان له هه‌ردوو حيزبی ده‌سه‌ڵاتدا. ئه‌وه له‌كاتێكدا پێویسته هه‌لی یه‌كسان بڕه‌خسێ بۆ هه‌ر هاونیشتمانیيه‌ك له هه‌رێمی كوردستان بۆ وه‌رگرتنی هه‌ر پۆستێكی خوارتر له وه‌زیر له‌سه‌ر بنه‌مای لێهاتویی و شاره‌زایی و خزمه‌تیيه‌وه.
2- به‌هۆی ئه‌و مووچه و ئیمتیازاته زۆرانه‌ی خاوه‌ن پۆسته‌كان وه‌ریده‌گرن؛ زۆر جار ئیسلامیيه‌كان پۆسته‌كانی هه‌رێم به غه‌نیمه‌ت و ده‌سكه‌وت هه‌ژمار ده‌كه‌ن و چاو ده‌گێڕن بۆ ئه‌و كادیر و به‌رپرس و خزمه نزیكانه‌ی كه سوودمه‌ند نه‌بوون له پۆست و مووچه‌ی خانه‌نشینی باڵا بۆئه‌وه‌ی ئه‌و پۆستانه‌یان پێ پڕبكه‌نه‌وه بێ ڕه‌چاوكردنی لێهاتوویی و شاره‌زایی و سه‌قامگیری.
یان هه‌ندێك جار ڕوویداوه كه‌سێكی نزیك له به‌رپرسه باڵاكانی حيزبه ئیسلاميیه‌كان بۆ چه‌نده‌مین جار پۆستی جیاواز و لێكجودای پێده‌به‌خشرێ به‌بێ ڕه‌چاوكردنی پیسپۆڕی و لێهاتویی بۆ ئه‌م شوێنه.
3- نه‌شاره‌زایی و به‌ئاگانه‌بوونی زۆربه‌ی پۆستهه‌ڵگره ئیسلاميیه‌كان له زانست و زانیاری به‌ڕێوه‌بردنی وڵات و دامه‌زراوه‌كانی و خۆپڕچه‌ك نه‌كردنیان به یاساكانی عێڕاق و هه‌رێم و ڕێنمایی و بڕیاره‌كانی وه‌زیر و حكومه‌ته‌كانی پێشووی خۆیان و پرس نه‌كردن به كه‌سانی شاره‌زای دڵسۆز و خاوه‌ن ئه‌زموونه‌كانی پێشه‌خۆیان.
من لێره‌دا ته‌نها ڕوداوێك ده‌گێڕمه‌وه سه‌باره‌ت به‌بێ ئاگایی وه‌زیرێكی ئیسلامی له په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیراندا كه ده‌توانین بڵێین بناغه‌ی كاری حكومه‌تی هه‌رێمه له گۆڕانكاریدا. چه‌ند ساڵێك پێش ئێستا كه‌وتمه گفتوگۆ له‌گه‌ڵ وه‌زیرێك سه‌باره‌ت به ڕۆڵ و پێگه‌ی وه‌زیر له په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیراندا، له‌وه‌ڵامدا ئه‌و وه‌زیره زۆر به‌دڵنیاییه‌وه گوتی: ئێمه له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران هیچ په‌یڕه‌وێكی ناوخۆمان نه‌بووه تا له‌سه‌ری بڕۆین!
منیش گوتم: مامۆستا ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له ساڵی 2006 وه خاوه‌ن په‌یڕه‌و و كاری پێده‌كرێ و هه‌موو بڕیار و ڕێنماییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمیش له‌وه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرن...
4- زۆربه‌ی جار له حيزبه ئیسلاميیه‌كان، ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌بن به وه‌زیر و ڕاوێژكار و به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی له دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێم وعێراق جگه له‌وه‌ی ناتوانن شتێكی جیاواز و گۆڕانكاریه‌كی كاریگه‌ر له دوای خۆیان به‌جێبهێڵن، سه‌یرده‌كه‌ین بزر ده‌بن و ته‌نانه‌ت بیركردنه‌وه و ڕه‌فتار و هه‌ڵسوكه‌وتیشیان جیا ناكه‌یته‌وه له به‌رپرسی حيزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌كان، ده‌بینین ڕه‌فتاره‌كانی خۆده‌وڵه‌مه‌نكردن و جیابوونه‌وه له خه‌ڵكی ئاسایی و گله‌ییكردن له میلله‌ت و ده‌نگده‌ر و پاساوهێنانه‌وه‌ی ناڕاسته‌وخۆ بۆ كه‌موكورتيیه‌كانی حكومه‌ت، ده‌بنه سیمای سه‌ره‌كی ئه‌و پۆستهه‌ڵگرانه.
هه‌ربۆیه ئه‌و پۆستهه‌ڵگرانه مه‌به‌سته سه‌ره‌كیيه‌كه‌یان له وه‌رگرتنی پۆست له‌بیر ده‌كه‌ن و به‌تێپه‌ڕبوونی كاتێكی كه‌م ئامانج و به‌رژه‌وه‌ندی كه‌سییان له‌لا زاڵ ده‌بێت و خه‌می گه‌وره‌یان ده‌بێته خۆده‌وڵه‌مه‌ندكردن يان چۆن سه‌رۆكی حكومه‌ت و وه‌زیره‌كانی پارتی و یه‌كێتی له‌خۆیان ڕازی بكه‌ن! زۆرجار وه‌زیری ئیسلامی هه‌بووه ده‌سه‌ڵاتی نه‌شكاوه به‌سه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رێكی گشتی یان به‌رپرسێكی بچووكی ناو وه‌زاره‌ته‌كه‌ی كه له‌حيزبێكی تر بووه.
له لێكه‌وته‌كانی ئه‌م حاڵه‌تانه سه‌رسامبوونی پۆستهه‌ڵگره ئیسلامیيه‌كانه به به‌رپرسه‌كانی پارتی و یه‌كێتی و دواتر وه‌كو ده‌رئه‌نجامێكی سرووشتی هه‌ندێك له‌وانه‌مان دیت بوون به ئه‌ندام و جێبه‌جێكاری ئه‌جێندای حيزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌كان.
كه‌چی له مێژووی هاوچه‌خدا حاڵه‌تی جوان و پێچه‌وانه‌ی ئیسلاميیه‌كانی كوردستان به‌دیده‌كه‌ین. بۆ نمونه كاتێك حه‌سه‌ن تورابی ئۆپۆزسیۆنی چه‌كداری ئاشت ده‌بێته‌وه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی سودانی جه‌عفه‌ر نومه‌یری، نومه‌یری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حيزبه‌كه‌ی تورابی و به‌شداری له حكومه‌ته‌كه‌ی ده‌كاته پێشمه‌رجی ئاشته‌واییه‌كه و تورابی به دووربینی و لێهاتوويی خۆی ڕازی ده‌بێت به مه‌رجه‌كانی نومه‌یری و به‌ماوه‌ی هه‌شت ساڵ (1977-1985)، تورابی توانی ده‌وڵه‌ت و حكومه‌ت و دامه‌زراوه سه‌ربازيی و مه‌ده‌نی و ئابووريی و زانستی و په‌روه‌رده‌یی و ئه‌منیيه‌كانی سودان بنكۆڵ بكات و بنكه‌ی جه‌ماوه‌ری ده‌هێنده زیاد بكات.
5- نه‌بونی لێپرسینه‌وه و سزا به‌رامبه‌ر وه‌زیر و په‌رله‌مانتار و به‌رپرسه حكوميیه‌كان: یه‌كێك له بنه‌ما سه‌ره‌كيیه‌كانی حوكمڕانی ڕه‌شید بریتیيه له هه‌بوونی لێپرسینه‌وه و پاداشت و سزا بۆ به‌رپرسه‌كان. ئه‌وه ڕاسته بۆ به‌رپرسی دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت و به‌رپرسه حيزبیه‌كانیش.
پۆستهه‌ڵگره ئیسلامیيه‌كانی هه‌رێم له كه‌سانی ئاسایيه‌وه بوونه‌ته كه‌سی گشتی و پێویسته به‌دواداچوون بۆ ڕه‌فتار و گوفتاره‌كانیان بكرێته‌وه له‌لایه‌ن دامه‌زراوه گشتیه‌كانی لێپرسینه‌وه؛ به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی له كوردستان دامه‌زراوه‌ی لێپرسینه‌وه و به‌دواداچونه‌كان له‌كارخراون له‌لایه‌ن حيزبه‌كانی ده‌سه‌ڵاته‌وه، بۆیه پێویسته له‌لایه‌ن خودی حيزبه‌كانیانه‌وه لێپرسینهوهیان له‌گه‌ڵ بكرێ.
له سه‌ره‌تای ڕاپه‌ڕینه‌وه تا ئێستا یه‌ك په‌رله‌مانتار و وه‌زیر و به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی و ڕاوێژكار له په‌رله‌مان و حكومه‌تی هه‌رێم وعێراقی له ئيسلامیيه‌كان لێپرسینهوهیان له‌گه‌ڵ نه‌كراوه و پاداشت یان سزا نه‌دراون له‌سه‌ر ڕه‌فتار و هه‌ڵسوكه‌وته‌كانیان.
ئه‌مه‌ش واده‌كات هه‌ڵه‌كانیان دووباره بێته‌وه له‌داهاتوو.
هه‌ندێك جاریش خودی پۆسته‌هڵگره‌كه لاواز نیه، به‌ڵكو هۆكاره‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ لاوازی به‌شداری حيزبه‌كه‌ی له پێكهێنانی حكومه‌ت، ئه‌مه‌ش كاتێك پارتی یان یه‌كێتی حيزبێكی ئیسلامی لاواز به‌كارده‌هێنن دژی حيزبێكی تری ئیسلامی و چه‌ندین پۆستی وه‌زیر و به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی پێده‌به‌خشن له حكومه‌ت بۆ لاوازكردنی پێگه‌ی حيزبه‌كه‌ی تر.
له‌كۆتاییدا پێویستە پسپۆڕان و ڕۆژنامەنوسان و چالاکوان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و میدیا ئازادەکان و...ھتد ڕۆڵی خۆیان ببینن لە چاودێری و ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی ئەو پۆستهه‌ڵگرانه به‌مه‌به‌ستی ڕاستكردنه‌وه‌ی كاروانی په‌یامه‌كه‌یان.