ئامادەکردنی: رێدار ئەحمەد
ئیدی ئەو سەردەمە بەسەرجوو مرۆڤەکان بتوانن بە تەنها یاخود بەشیوەیەکی دابڕاو لەیەک ژیان بەسەر ببەن، بۆ رێکخستتنی ژیان کۆمەڵگاکان و گرەنتی پێکەوەژیان بەدرێژایی مێژوو، لە سەردەمە جیاوازەکانی شارستانیەتەکاندا یاساکان بایەخی تایبەتیان هەبووە لەم رێکخستنەدا.
لە سەردەمی ئێستاماندا دەستوور لەم بوارەدا جێگەی گرنگی بایەخی زۆرە، لەم بابەتەدا هەوڵم داوە هەندێک زانیاری سەرەتایی و گشتی لەبارەی دەستوورەوه‌ بخەمه‌ڕوو، بەو ئومێدەی خوێنەر سوودی لێ وەربگرێت.
یاسای دەستووری
مانای یاسای دەستووری: بریتییە لە کۆمەڵێک بنەمای بنەڕەتی یاسا کە شێوازی دەوڵەت (سادەیە یاخود ناسادە- بسیگە أم مركبە - و، سیستەمی حوکمڕانیەکەی (پادشاییە یاخود کۆماری)، شێوەی حوکمڕانیەکەی (سەرۆکایەتییە یان پەرلەمانی)، دەستەڵاتە گشتییەکان لە دەوڵەتدا دیاری دەکات، جۆری پەیوەندی نێوان ئەو دەسەڵاتانە رێکدەخات، ماف و ئازادییەکان رووندەکاتەوە. دەستوور وەک باوکی یاساکان یاخود سەرچاوەی باڵای هەموو بنەما و یاسا و سیستەمە کارگێڕییەکان لە هەر دەوڵەتێکدا دادەنرێت.
لەرووی سیاسییەوە بنەما دەستووریەکان شێوازی راستەقینەی فەلسەفەی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی ئەو وڵاتە دەخاتەروو کە تێدا پەیڕەو دەکرێت.
سێ پێوەر هەیە بۆ دیاریکردنی مەبەستی یاسای دەستووری:
یەکەم: پێوەری زمانەوانی: دەستوور وشەیەکی فارسییە بە مانای بنەڕەت و بونیات دێت، دواتر واتاکەی گۆڕا بە جۆرێک کە مەبەست لەم وشەیە یاسای بنەڕەتی (القانون الاساسی)ە.
لەرووی زمانەوانیەوە واتە: بونیاتی یاسایی دەوڵەت، واتە: ئەو بنەما یاساییانە کە بناغەی دەوڵەت رێکدەخات و شێوەی پێکهاتنەکەی دیاریدەکات.
لە زمانی ئینگلیزی و فەڕەنسیدا: واتە بناغە یاخود بونیاد، مانای وشەی (Constitution) واتە: رێکخستن و دروستکردن 
(Institution، Establishment، Building & Composition).
دووەم: پێوەری مێژوویی: یاسای دەستووری بۆ یەکەمجار لە پاش شۆڕشی فەرەنسا لەگەڵ یەکەم په‌یماننامەی دەستووریدا لەو وڵاتە دانرا.
سێیەم: پێوەری رووکار (شکڵی)ی:  یاسای دەستووری وا پێناسە دەکرێت کە کۆمەڵێک بنەما کە دەستەیەکی تایبەتی دایدەنێت و شێوەی پێکهێنانی بەپێی دەوڵەتەکان جیاوازی هەیە، رێوشوێنی تایبەت هەیە بۆ دانان و هەموارکردن کە جیاوازە لە دانان و هەمواری یاسای ئاسایی.
زانایانی دەستووریی بۆ پێناسەی سیستەمی دەستووری بەپێویستی دەزانن ئەم مەرجانە بێتە دی:
1-     پێویستە رێز لە بنەمای مەشروعیەت بگیرێت، بەوەی هەمووان (حوکمڕان و حوکمکراوان) ملکەچی یاسا ببن.
2-     پێویستە دەستوور بەشێوەیەکی دروست و بەردەوام جێبەجێ بکرێت، بەجۆرێک کە بەپێی ئەو حوکمانەی لە دەستوردا هاتووە حکومەت پێکبهێنرێت و ئەو ئەرکانەی بۆی دیاریکراوە لە دەستووردا جێبەجێی بکات.
3-    پێویستی جێبەجێکردنی بنەمای جیاکردنەوەی دەستەڵاتەکان: ئەم بنەمایە کە واناسراوە مۆنتیسکۆ بۆ یەکەمجار باسی کردووە و رۆڵی هەبووە لە رێکخستنی پەیوەندی نێوان دەستەڵاتە گشتیەکانی دەوڵەتدا، هەروەها بۆ دابەشکردنی دەستەڵاتەکان و نەهێشتنی هەموو دەستەڵاتەکان لە دەستی تاکە کەسێکدا کە هەڕەشەیە بۆ سەر ئازادییەکان، لەبەر ئەوە حکومەتی رەها (Absolute Government) کە فەرمانڕەوا هەموو دەستەڵاتەکانی لەدەستی خۆیدا کۆکردبێتەوە با لەبەر رۆشنایی یاساشدا کار بکات، پێچەوانەی بنەما دەستوورییەکانە.
4-    پێویستی پاراستنی مافە بنەڕەتیەکانی هاوڵاتیان: مەرجەی سێیەم کە جیاکردنەوەی دەستەڵاتەکان بوو لە هەمان کاتدا گرەنتی مافەکان و ئازادییە گشتیەکانی تاکەکانی کۆمەڵگا دەکات.
5-     پێویستی هەبوونی دەستەیەکی دادگا کە کار بکات بۆ رێزگرتن لە بنەما دەستووریەکان و رێگەنەدان بە ده‌رچوونی یاساکانی پێچەوانە بە دەستوور، گومانی تێدا نییە چاودێریکردنی یاساکان کە لەبەر رۆشنایی بنەما دەستووریەکاندا دەربچن هۆکارێکی کارایە بۆ پابەندبوون بە سنوورەکانی دەستوور و بنەماو رێساکانەوە کە دەستوور بڕیاری لەسەر داوە.

سەرچاوەکانی دەستوور
مەبەست لە سەرچاوە یاساییەکان بەشیوەیەکی گشتی: ئەو سەرچاوەیەیە کە بنەما یاساییەکەی لێ دەردەچێت، واتە ئەو بنەما یاساییە لە کوێوە هاتووە؟
ئەم سەرچاوانەش دابەش دەبن بۆ:
-    سەرچاوە مێژووییەکان.
-    سەرچاوە کۆمەڵایەتییەکان.
-    سەرچاوە فەرمییەکان.
-    سەرچاوە راڤەییەکان.
ئەوەی گرنگە لای ئێمە لە سەرچاوەکانی یاسای دەستووری (Sources of Constitutional Law) دیاریکردنی سەرچاوە فەرمییەکانە (Formal Sources) کە بنەماکانی یاسای دەستوورری لێوەوەردەگیرێت، سەرچاوکانی دیکەش (مێژوویی و کۆمەڵایەتیی و راڤەیی) لێدەگەڕێین، خوێنەر دەتوانێت گەر پێویستی کرد لە کتێبەکانی بنەماکانی یاسا و مێژوو و فەلسەفەی دەستووردا زیاتر لەو بارەیەوە ئاگادار بێت.
سەرچاوە فەرمییەکان(Formal Sources) بەوە پێناسە دەکرێت كه‌ بنچینەی فەرمی ئەو بنەمایانەیە کە هێزی یاسایی پێ دەبەخشێت - The formal origin of a rule which confers legal force upon that rule.
دەتوانرێت بوترێت سەرچاوە فەرمییەکانی یاسای دەستووری خۆیان لەسێ بابەتدا دەبیننەوە:
1-    وەسیقەی دەستووری نوسراو: بەشێوەیەکی گشتی سەرچاوەی سەرەکی دەستوورە نووسراوەکانە.
2-    یاسا بنەڕەتییەکان: بریتیە لەو یاسایانەی کە لەلایەن یاسادانەری ئاساییەوە واتە دەستەڵاتی یاسادانانەوە دادەنرێن، چارەسەری کاروبارێک دەکەن کە لە بنەڕەتدا دەستوورییە، بەهۆی ئەوەی پەیوەندی بە سیستەمی فەرمانڕەوایی و رێکخستنی بەڕێوەچوونی دەستەڵاتە گشتییەکانەوە هەیە، ئەمانەش وەک سەرچاوەیەکی تەواوکار بۆ بنەما دەستووریەکان رۆڵی خۆیان هەیە لەو وڵاتانەی خاوەن دەستووری نووسراون.
3-    نەریتی دەستووری (العرف الدستوری): بەسەرچاوەی سەرەکی دەستوورە عورفییەکان دادەنرێت، سەرەڕای رۆڵی لە دروستکردن و هەموار و راڤەی بنەما دەستووریە سەخت (جامد)ەکاندا.
چۆنیەتی دانانی دەستوور
هەر دەستوورێک لەدایکبووی ئەو رەوشە سیاسیی و ئابووری و کۆمەڵایەتیەیە کە تێیدا دادەنرێت، زانایانی دەستووری رێگاکانی دانانی دەستوور دەکەنە دوو جۆر:
یەکەم: رێگا نا دیموکراسییەکان: گەل رۆڵی نییە لە دانایدا، یان رۆڵەکەی لاوەکییەوە ئیرادەی فەرمانڕەوا لە سەرووی ئیرادەی گەلەوەیە، ئه‌مه‌ش دوو جۆری هەیە:
‌ێ‌- رێگای بەخشین (گریقە المنحە): لەم رێگایەدا دەستوور بەپێی ئیرادەی فەرمانڕەوا لەدایکدەبێت بێ ئەوەی گەل رۆڵی هەبێت لە دانانیدا.
ب- رێگای گرێبەست (گریقە العقد): دانانی دەستوور لە ڕێگەی لیژنەیەکەوە دەبێت کە لە نوێنەرانی گەل و ئەندامانێکەوە دەبێت کە لەلایەن فەرمانڕەواوە دیاری دەکرێن، پاشان دەخرێتە بەردەم فەرمانڕەوا تا رەزەمەندی لەسەر دەرببڕێت یان رەتیبکاتەوە.
دووەم: رێگا دیموکراسییەکان: ئیرادەی گەل لە سەرووی ئیرادەی فەرمانڕەواوەیە، ئه‌مه‌ش دوو جۆرە:
أ‌-    لە رێگەی هەڵبژاردنی دەستەی دانانی دەستوور: ئەندامانی لیژنەی دانای دەستوور لەلایەن خەڵکەوە راستەوخۆ هەڵدەبژێردرێن و ئەم لیژنە هەڵبژێردراوە کە دەستوورەکەیان دانا دەبێتە بەرکارو پێویست بەوە ناکات بخرێتە بەردەم فەرمانڕەوا تابیخوێنێتەوە و دەریبکات، هەر بۆیە کە دەستەی دانانی دەستوور لە دانانەکەی لێبوونەوە دەبێتە بەرکار و پابەند، دەکرێت پەرلەمانیش دەستەڵاتی دانانی دەستووری پێ بدرێت، یاخود دەستەڵاتی پێکهێنانی دەستەی ئامادەکردنی پرۆژەی دەستووری هەبێت.
ب‌-     رێگای راپرسی دەستووری: پرۆژەی دەستوور لەرێگەی دەستەیەکی دامەزراندنەوە دەبێت کە هەڵبژێردراون، پاشان پرۆژە دەستوورەکەی کە دایانناوە لە راپرسیەکدا دەخرێتە بەردەم گەل تا رەزامەندی لەسەر بدات، رەزامەندی خەڵک هێزی یاسایی و هێزی پابەندبوون بە دەستوورەکەوە و بەها یاساییەکەی زیاتر دەکات.
جۆرەکانی دەستوور
دەستوور پەپێی نووسران و نەنووسرانی دەکرێتە دووجۆر:
1-     دەستووری نووسراو: دەستوور بە نووسراو دادەنرێت ئەگەر زۆرینەی بنەماکانی بەشێوەی پەیماننامەیەک نوسرابوەوە و لەلایەن یاسادانەری دەستووریەوە دەرکرابوو.
2-     دەستووری نەنووسراوە: ئەو بنەما عورفیانە دەگرێتەوە کە ساڵانێکی زۆر کاریان پێکراوە تا وەک یاسایەکی پابەندی لێهاتووە و هەندێجار بە دەستوورە عورفییەکان ناو دەبرێت، چونکە عورف سەرچاوەی سەرەکی بنەماکانیەتی، دەستووری بەریتانیش نمونەیەکی دەستووری عورفییە، چونکە زۆرینەی بنەماکانی لە عورفەوە وەردەگرێت، هەندێکیشیان لە دادگاوە، بنەماشی هەیە کە نووسراوە، وەک ئەوەی لەساڵی ١٩٥٨ بڕیاردرا رێگە بە ئافرەت بدریت ببێتە ئەندامی ئەنجومەنی لۆردەکان.
دەستوور لە رووی رێگەکانی هەموارکردنەوە دەبێتە دوو جۆر:
یەکەم: دەستووری ئاسان (مرن): دەکرێت بەهەمان رێوشوێنەکانی یاسای ئاسایی واتە لە رێگەی پەرلەمانەوە هەموار بکرێت.
دووەم: دەستووری نائاسان (جامد): هەموارکردنەوەی ئاسان نییە، وەک ئەوەی لە ئوسترالیا هەو هەموارکردنی پێویستی بە رەزامەندی زۆرینەی هاووڵاتیانی وڵاتەکە هەیە.
دەستوور لە رووی ناوەرۆکیشەوە دەبێتە دووجۆر:
یەکەم: دەستووری درێژ: وەک دەستووری هیندستان کە زۆر بابەتی جۆراوجۆر بە درێژی لەخۆ دەگرێت.
دووەم: دەستووری کورت یان پوخت: ئەو دەستوورانەیە کە تەنها بابەتە گرنگەکان لەخۆ دەگرێت، وەک دەستووری ساڵی ١٩٦١ی کوەیت.

دەستوور لە رووی ماوەی کارپێکردنیشیەوە دەکرێتە دووجۆر:
یەکەم: دەستووری کاتی: بۆ ماوەیەکی دیاریکراو دادەنرێت لە پێناوی رووبەڕوبوونەوەی رەوشێکی نالەبار.
دووەم: دەستووری هەمیشەیی: ئەو دەستوورانەیە کە ماوەیەکی دیاریکراو بۆ کارپێکردنیان دیاری نەکراوە.
دادگای دەستووری
بۆ چارەسەری هەر هەڵە تێگەیشتن یان جیاوازیەک لە تێگەیشتینی دەستوور کە ببێتە مایەی ناکۆکی و جیاوازی کە ئایا ئەو یاسایەی دەرکراوە دەستووریە یان نا، بۆ چارەسەری ئەمە زۆرێک لە وڵاتەکان لە دەستوورەکەیاندا دادگای دەستووریان بڕیار لێداوە کە دادگایەکی باڵایە لە دەستەڵاتی دادوەریدا و تایبەتمەندە بە چارەسەری ئەو گرفتانەی لە بارەی دەستووریبوونی یاسا و بڕیارەکانی دادگاوە دروست دەبن و بڕیارەکانیشی راستەوخۆ پلەی بنبڕ وەردەگرێت و ناتوانرێت تانەی لێ بدرێت.