نووسينى: د.جەعفەر عومەر – د.زانا ئه‌حمه‌د قەساب

پزیشکی پسپۆڕی دەروونی، دکتۆرا لە پزیشكی دەروونی

１.   پێشەکی:

بابەتێکی گەرمی ڕۆژگار بریتییە لە "هاوڕەگەزخوازی"، بەشێوەیەک کۆی گشتی پێکهاتەکانی کۆمەڵگە پێیەوە سەرقاڵن، کۆمەڵگە گرنگییەکی زۆر بەم بابەتە دەدات(١). لە هەندێکباردا میدیا و کەسەکان بەگوێرەی ئارەزوو و ئایدۆلۆژیی خۆیان زانست و زانیارییەکان بڵاودەکەنەوە، بۆ نمونە هەتا ئێستا باوەڕێکی باوی گشتی هەیە پێیانوایە کە توشبوون بە هاوڕەگەزخوازی بەهۆی گۆڕانی ئاستی هۆڕمۆنەکانەوەیە لەناو جەستەی مرۆڤدا (٢). خەڵکانی گشتی لە ڕێگەی هەواڵەکانی میدیاوە ئاشنای دۆزینەوە زانستییەکان دەبن، هەرچەندە ڕۆژنامەنووسان هەوڵدەدەن ڕێگەیەکی دروست لە نێوان وردی زانستی و تێگەیشتنی سادەدا بکەن، بەڵام ناتوانن. تەنەناتە هەندێکجار زاناکانیش ناتوان بە وردی ئەو بابەتە باسبکەن وەکو ئەوەی هەیە (١). ئەوەی کەمترین قسەی لەوبارەوە کردووە و بەشدارە پسپۆڕان و شارەزایانی بوارەکەن! زۆر بابەتی پەیوەست بە بابەتەکەوە لە دەرەوەی سەرچاوە زانستییەکانە، وەکو هەواڵی میدیایی، بانگەشە سیاسییەکان و پۆستەکان (١). ئەمەش هۆکارە بۆ هەڵەتێگەیشتنی زیاتر، دەرئەنجام کەسانێک کە هاوڕەگەزخوازن یاخود هەستی هاوڕەگەزخوزازییان هەیە، دەبنە قوربانی (٢).

لە سەدەی نۆزدەدا هاوڕەگەزخوازی لەلایەن فەیلەسوفان و پزیشکانەوە بە نەخۆشی و تاوان دانراوە، تەنانەت بە جۆرێک لە شێتی هەژمارکراوە (٣)، لە ئێستادا تێڕوانینی کۆمەڵگەی ڕۆژئاوایی زۆر گۆڕاوە بەرانبەر بە هاوڕەگەزخوازی، لە ڕابردوودا هاوڕەگەزخوازی بە نەنگی سەیردەکرا، وەکو کێشەیەک کە دەبێت لەپێناو خۆپاراستن جەنگی لەگەڵ بکرێت و وەکو نەخۆشییەک دادەنرا بۆ چارەسەرکردن (٢). مشتومڕە سیاسییەکان لە سەرتاسەری جیهاندا، نمونەیەکە بۆ پەسەندنەکردنی هاوڕەگەزخوازی یان ڕەدکردنەوەی (١). سەرەڕای ئەوەی کە لە ماوەی ٥٠ ساڵی ڕابردوو گۆڕانکاری گەورە لە ماف و تێڕوانینی ئەرێنی بۆ هاوڕەگەزخوازان لە زۆربەی وڵاتانی ڕۆژئاوا بەدەستهاتووە، بەپێچەوانەوە لە زۆربەی وڵاتانی ئەفریقا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وڵاتانی دەریای کاریبی و بەشەکانی ئاسیا، هاوڕەگەزخوازی نایاساییە و سزای توندی هەیە (١).

دوو ئاڕاستەی جیاواز دروستبووە، یەکێکیان پێیوایە هاوڕەگەزخوازان هۆکارن بۆ بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکان بەتایبەت ئایدز، زیادبوونی ڕێژەی ئەم جۆرە لە تاکەکان دەبێتە هۆی تێكچوونی گەشەی دانیشتوان، لەکاتێکدا کە ئەوان نەوە ناخەنەوە بەهۆی سێکسکردن لەگەڵ هەمان ڕەگەز (٤). ئاڕاستەی دووەم پێیوایە کە هاوڕەگەزخوازی ڕەفتارێکی ئاساییە و پێویست بە گۆڕین ناکات، بەڵکو پێویستە بە نەنگی سەیرکردنی هاوڕەگەزخوازان لاببرێت و نەهێڵدرێت (٥، ٦).

هاوڕەگەزخوازی لە زۆربەی کۆمەڵگه‌ و کلتورە جیاوازەکاندا بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی هەبووە(٦) (٧). زانستی ئاڕاستەی سێکسی جێگەی سەرنجی خەڵکی گشتییە لەبەر دوو هۆکار: یەکەم، هەروەکو تێبینیکراوە کە ئەم زانستە زۆربەی کات بەکاردێت بۆ پشتیوانی سیاسی، کۆمەڵایەتی و ڕەوشتی هاڕەگەزخوازان. دووەم، زانستی ئاڕاستەی سێکسی (لێکۆڵینەوەی سەرەکی بۆئەوەیە کە بۆچی هەندێک کەس سەرنجڕاکێشانی سێکسیان بۆ پیاوانە و ئەوانی تر بۆ ژنانە) ئەمەش لە ناوەڕۆکدا بابەتێکی سەرنجڕاکێشە (١).

ئەم بابەتە پێویستی بە لێکدانەوە و لێکۆڵینەوەی زانستی هەیە، دەبێت تێگەیشتنی دروست لە ڕوانگەی پزیشکی و دەروونزانی بخرێتە ڕوو، هەتا بتوانین لە دیاردەکە تێبگەین و بڕیاری لەبارەوە بدەین. دەتوانین بڵێین بەچەند هۆکارێک تێڕوانینی زانستی ون و نادیارە، ئێمە لێرەدا لەچوارچێوەی سەرچاوە زانستییە نوێکانەوە باسی بابەتەکە دەکەین و هەوڵدەدەین تێڕوانینی دروست و ڕاست بخەینە بەردەست.

تەواوى توێژینەوەکە لەم لینکەوە دابگرە و بیخوێنەرەوە..