خەوەکەی شێخ ڕەزا:
له ژیانمدا له چه‌ند شوێنێكدا له‌زه‌تی ڕۆحیم چه‌شتووه، هه‌رگیز له یادم ناچنه‌وه، یه‌كێكیان مزگه‌وتی ئه‌بووبه‌كری صدیق بوو، ئه‌م مزگه‌وته‌م زۆر له لا خۆشه‌ویست بوو، كاتی ده‌ڕۆیشتمه ناوی هه‌ستم به ئارامی و به‌ره‌كه‌ت و ڕه‌حمه‌ت ده‌كرد، نه‌مده‌زانی هۆیه‌كه‌ی چییه؟
ده ساڵ پاش ئه‌وه‌ی كه من له‌و مزگه‌وته‌دا نه‌مابووم، له ماڵه‌وه له‌سه‌ر جێگه‌دا كه‌وتبووم، به هۆی ڕانشكانه‌كه‌مه‌وه، یه‌كێك له‌و قوتابییانه‌ی كه له حه‌فتاكاندا مێردمنداڵ بوو، به‌گه‌رمی ئاموشۆی مزگه‌وتی ده‌كرد، گوتی: مامۆستا ئه‌و كاته‌ی تۆ له مزگه‌وتی ئه‌بووبه‌كر بوویت خه‌وێكی زۆر سه‌یرم بینی.
گوتم: چۆن بوو؟ خوا به‌خێری بگێڕێت.
گوتی: ئینشائەڵڵا هه‌ر خێر ده‌بێت.. شه‌وێكیان له خه‌وما وام زانی ئێمه له مزگه‌وتی ئه‌بووبه‌كردا به‌جه‌ماعه‌ت نوێژ ده‌كه‌ین، گوتیان: ئه‌رێ وه‌ڵڵا ئه‌وا پێغه‌مبه‌ر "صلی اللە علیە وسلم" و حه‌زره‌تی ئه‌بووبه‌كر و حه‌زره‌تی عومه‌ر، هاتنه ناو ڕیزی جه‌ماعه‌ته‌كه‌وه. ئیتر له خۆشیی ئه‌وه‌ی كه ئێمه به پێغه‌مبه‌ر "صلی اللە علیە وسلم" شاد بووین خه‌به‌رم بووه‌وه.
ئای چه‌ند به‌و خه‌وه دڵخۆش بووم! چونكه حه‌قیقه‌تێكی بۆ ڕوون كردمه‌وه، كه له‌وەپێش نه‌مده‌زانی.. ئه‌ویش ئه‌وه بوو، ئه‌م مزگه‌وتی ئه‌بووبه‌كری سدیقه‌م به لاوه زۆر خۆشه‌ویست بوو، تا له سلێمانیدا بووم زۆر دڵم پێی ده‌كرایه‌وه، كاتێكیش له‌وێ دوور كه‌وتمه‌وه، بۆ به‌غدا و پاشان بۆ پشتده‌ر، هه‌ركاتێك سه‌رم له سلێمانی بدایه، ده‌بوو بڕۆم سه‌ر له‌و مزگه‌وته بده‌م.. نه‌مده‌زانی بۆ ئه‌وه‌ند خۆشه‌ویسته! به‌ره‌كه‌تێكی تایبه‌تی له‌سه‌ر دڵ و ده‌روونم هه‌بوو.. پاش ئه‌و خه‌وه حاڵی بووم كه هۆی هاتنه‌كه‌ی پێغه‌ممه‌ر "صلى الله علیه وسلم" و هاوه‌ڵه‌كانی بووه بۆ ئه‌و مزگه‌وته.
ئه‌و كاته بۆم ده‌ر كه‌وت كه هۆی چییه وا من ئه‌م مزگه‌وته‌م ئه‌وه‌نده خۆش ده‌وێت!
چاوبڕینە قیامە‌ت:
زۆر نه‌بوو كه به قوتابخانه‌ی برایانه‌وه ئاشنا ببووم، له‌به‌ر ئه‌وه زۆر گه‌رموگوڕ بووم. ئه‌و كاته زۆر دنیانه‌ویست بووم، چاوم بڕیبووه پاشه‌ڕۆژ و نیعمه‌ته‌كانی به‌هه‌شت، تا ڕابواردنی دنیا و ژیانه‌كه‌ی، چه‌ند جار خێزانم پێی گوتم: پیاوه‌كه! با پارچه‌زه‌وییه‌ك بكڕین. بەڵام من به‌گوێم نه‌ده‌كرد، و ده‌مگوت: ژنه‌كه! بۆچیمانه؟ با ئه‌وه‌نده دڵمان به دنیاوه په‌یوه‌ند نه‌بێت، له‌و كاته‌دا پارچه‌یه‌ك زه‌ویی باش له سلێمانیی نوێدا به 150 دینار ده‌ست ده‌كه‌وت، پانكه‌مان نه‌بوو، به‌فره‌چاڵ (سه‌لاجه) و موبه‌ریده و ته‌له‌فزیۆنمان نه‌بوو، له دنیایه‌كی زۆر سه‌یردا ده‌ژیاین!
ڕه‌مه‌زان هاته پێشه‌وه خه‌ڵكی گه‌ڕه‌ك گوتیان: كه‌ی سه‌رفیتره‌كه بقه‌بڵێنین؟
گوتم: هه‌ركات ئاره‌زووتان لێیه بیقه‌بڵێنن. چونكه لە مەزهەبی شافیعیدا دروستە له سه‌ره‌تای ڕه‌مه‌زانه‌وه سه‌رفیتره بدرێت، هه‌تا پێش نوێژی جەژن. هه‌رچه‌ند فه‌رز نابێت تا شه‌وی جه‌ژن.. گوتم: بەڵام من وه‌ری ناگرم!
گوتیان: بۆ؟
گوتم: من ده‌وڵه‌مه‌ندم!
گوتیان: معاشت هه‌یه؟
گوتم: ئه‌وه نییه معاشم لێره بۆ بڕاوه‌ته‌وه.
گوتیان: جا ئه‌وه كه‌ی معاشه؟ باشه، خانووی خۆت هه‌یه؟
گوتم: نه‌خێر.. گوتیان: پارچەیەک زه‌ویت هه‌یه؟ گوتم: نه‌خێر.
گوتیان ئه‌ی كاسبی و بازرگانیت هه‌یه؟ گوتم: نه‌خێ..
گوتیان: ئه‌ی چۆن وه‌ری ناگریت؟ گوتم: ئاخر من هه‌ژار نیم، ئه‌وه نییه من مانگانه وه‌ر ده‌گرم و به‌باشی پێی ده‌ژیم!
گوتیان: وەڵڵا ده‌بێ وه‌ری بگریت، هیی وا هه‌یه ڕیزه دوكانی هه‌یه و ماڵی هه‌یه، معاشی گه‌وره‌ی هه‌یه، كه‌چی وه‌ریشی ده‌گرێت. ئه‌وه تۆ ده‌ڵێیت له‌م دنیایه‌دا ناژیت!
هه‌رچۆن بوو قه‌ناعه‌تیان پیكردم كه وه‌ری بگرم.
من و دکتۆر دارا:
لەنێوان من و دكتۆر دارادا ناسراویی له‌وەو‌پێش نه‌بوو، دكتۆر له به‌شی پزیشكیی قوتابخانه‌کاندا دكتۆر بوو، چه‌ند جارێك به هۆی هەڵامه‌ت و سه‌رماوه سه‌ردانم كرد، ئه‌ویش ده‌رمانی بۆ ده‌نووسیم، وه‌ك عاده‌تی خۆم، لێم پرسی دكتۆر تۆ تاقه‌تی موتاله‌عه و خوێندنه‌وه‌ت هه‌یه؟ گوتی: به‌ڵێ، گوتم: ئینشائه‌ڵڵا كتێبێكت بۆ دێنم، بیخوێنه‌ره‌وه، سوپاسی كردم و منیش هاتمه ده‌ره‌وه. بۆ سبه‌ینی كتێبی "شبهات حول الإسلام"م بۆ برد، ئه‌ویش به‌سوپاسه‌وه لێمی وه‌ر گرت.. و به‌جێم هێشت.
ڕۆژێكیان فاتیحی هاوه‌ڵم - بەڕەحمەت بێت- كه‌مێک سه‌رمای بووبوو، گوتی: حه‌سه‌ن گیان وه‌ره با پێكه‌وه بڕۆین بۆ عه‌یاده‌كه‌ی ته‌ربیه.. له ته‌كیا ڕۆیشتم، له ده‌م ده‌رگای خه‌سته‌خانه‌كه‌دا دكتۆر دارامان پێگه‌یشت، هه‌ر له‌دووره‌وه باوه‌شی بۆ كردمه‌وه، توند باوه‌شی پیا كردم، به ڕوویه‌كی خۆشه‌وه سوپاسی كردم، ئینجا گوتی: كتێبه‌كه‌م خوێنده‌وه، به‌ڕاستی كتیبێكه سه‌ربه‌سه‌ری خۆی زێڕ دێنێ، زۆر له‌مێژه به شوێن كتێبێكی له‌و جۆره‌دا ده‌گه‌ڕام، دڵ و ده‌روونم ئاسووده بكات. منیش سوپاسی خوام كرد و خۆشحاڵ بووم به خۆشحاڵبوونه‌كه‌ی. بۆ دڵنیایی زیاتریش گوتی: هه‌ندێكیشم لی وه‌ر گێڕاوه به ئینگلیزی.. ئه‌ڵبه‌ته فاتیحی هاوه‌ڵم په‌شۆكابوو، هه‌رگیز چاوه‌ڕوانی ئه‌وه نه‌بوو، دكتۆر دارا ئه‌وه‌ند به‌لوتف بێت له ته‌كما.. سەرەتای ئاشنایەتی و دۆستایەتیمان ئاوەها دروست بوو، ئەو ڕۆژە کە ئێمە لە عەیادەکەی تەربیە پێی گەیشتین، دكتۆر كاری له عەیادەکە ته‌واو بووبوو، دكتۆرێكی تر هاتبووه جێگه‌كه‌ی ئه‌و ده‌ڕۆیشته‌وه.
سە‌ردانی مامۆستا هیندییە‌کانی زانکۆ:
بەڵێ، ئه‌وه سه‌ره‌تای دۆستایه‌تیمان بوو له‌گه‌ڵ دكتۆر دارادا، منیش پێم گوتبوو: كه له مزگه‌وتی ئه‌بووبه‌كری صدیقم و له خۆتانه‌وه نزیكم.. چه‌ند جارێك هات بۆ لام، و سه‌ردانی كردم، جارێكیان گوتی: چه‌ند مامۆستایه‌كی زانكۆ موسڵمانی هیندین و لێره‌ن، پێت خۆشه سه‌رێكیان لی بده‌ین؟ گوتم: به‌ڵی.. كه‌ی مه‌وعیدت وه‌ر گرت، ئاگادارم بكه‌وه پێكه‌وه سه‌ردانیان ده‌كه‌ین.
پاش ماوه‌یه‌ك ئاگاداری كردمه‌وه و ئێمه‌ش پێكه‌وه ڕۆیشتین بۆ لایان و به‌خێرهاتنیان كردین، خۆشحاڵیی خۆیان ده‌ر بڕی، من ئه‌و كاته ئینگلیزیم نه‌ده‌زانی، ئه‌و موته‌رجیم بوو له نێوانماندا، قسه هات به دوای قسه‌دا و باسی موسڵمانانی هیندستان و پاكستانم لێ ده‌پرسین. هه‌روه‌ها باسی زانكۆی عه‌لی كه‌ره و كۆمه‌ڵی ئیسلامیی مه‌ودوودی و كۆمه‌ڵه‌ی ده‌عوه و ته‌بلیغ، هه‌روه‌ها وه‌زعی كشمیر و بنگال و كۆمه‌ڵێک له‌و بابه‌تانه.
به دكتۆری گوت: لێی بپرسه ئه‌مه مه‌علووماتی خۆیه‌تی؟
گوتم: به‌ڵێ.. خوێندنه‌وه‌م زۆره.
گوتی: مه‌علووماتی عامی له چاو ته‌مه‌نیدا زۆریان جیاوازه.. دانیشتنێكی خۆش بوو.. پاش ماوه‌یه‌ك قسه‌ی خۆش هه‌ستاین و هاتینه‌وه.
کتێبخانە‌ی گەلاوێژ :
هه‌ر وه‌ك پێشتر باسم كرد حه‌زم زۆر له خوێندنه‌وه بوو، خوێندنی هه‌مه‌جۆر، نه‌ك ته‌نیا كتێبی ئاینیی ڕووت، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ڕه‌ته‌وه ده‌رۆیشتم كتێبی "أ‌صل الأنواع"ی داروینم ده‌خوێنده‌وه، سه‌رمایه(راس المال)ی ماركسم ده‌خوێنده‌وه، ڕۆژێكیان له كتێبخانه‌ی گه‌لاوێژ كتیبێكی ئیقتیصادی ئیشتیراكیم كڕی، تا بیخوێنمه‌وه و زۆری پێ نه‌چوو پیاوێكی كۆمۆنیستیان نارد بۆ لام، كه یارمه‌تیده‌ری دكتۆر بوو، بەڵام ئه‌م "موظ‌ف صحیه" له موسته‌وصه‌فێكدا بوو، له نزیك مزگه‌وتی عه‌لی كه‌ماله‌وه هه‌تا بڵێیت ڕه‌وشتی جوان بوو، خزمه‌تگوزار بوو به‌و خه‌ڵكه‌ی سه‌ردانیان ده‌كرد، شه‌وێكیان هات بۆ لام، و خۆی پێ ناساندم، هەروەها هه‌ندێک له باره‌ی بیری ماركسیزمه‌وه قسه‌ی كرد، هه‌موو جارێكیش ته‌ئكیدی ئه‌كرده سه‌ر ئه‌وه، كه ماركسیه‌ت لینینیه‌ت وا ده‌ڵێت، تا من وا نه‌زانم ئه‌مه پیاوێكی موسڵمانه و ئه‌م قسانه‌ی له ڕوانگه‌ی ئیسلامه‌وه ده‌كات، منیش گوێم بۆ گرت تا قسه‌كانی ته‌واو كرد، پاشان منیش له باره‌ی ئیسلامه‌وه ده‌ستم بە قسان كرد، یه‌ك دوو نامیلكه‌ی بۆ هێنابووم، منیش نامیلكه‌یه‌كی مامۆستا مه‌ودوودیم لا بوو، به ناوی شۆڕشی ئیسلامی پێشكه‌شم كرد.. ئیتر جارێكی تر نه‌هاته‌وه بۆ لام،
تومه‌ز وایان زانیبوو كه من كه‌وتوومه‌ته به‌ر كاریگه‌ریی بیری ماركسیستی. كه زانییان بیری ئیسلامیم هه‌یه، ئیتر نزیكم نه‌كه‌وتنه‌وه.
مەولوودەکەی مزگەوتی شێخ ڕەزای دێلێژە:
له مزگه‌وتی شێخ ڕه‌زای دێلێژه‌وه، بانگ كرابووین، بۆ ئه‌وه‌ی وتارمان هه‌بێت، له‌و یادی له‌دایكبوونه‌دا.. منیش ڕۆیشتم و قه‌ده‌ری خوا وا بوو مامۆستا "صلاح الدین"یش هاتبوو، له كونجێكی مزگه‌وته‌كه‌وه دانیشتبوو، كاتێک من وتارم خوێنده‌وه وتارێكی ئاگرین و حه‌ماسی، باسی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی و ده‌ستووری قورئانم هێنایه پێشه‌وه، به كام ده‌وڵه‌ته ده‌گوترێتت ده‌وڵه‌تی ئیسلامی و ده‌وڵه‌تی كوفریش كامه‌یه؟ له پێناسه‌ی ده‌وڵه‌تی ئیسلامیدا نموونه‌یه‌كمان له واقیعی موسوڵماناندا به ده‌سته‌وه نه‌بوو، نموونه‌مان به ده‌وڵه‌تی پێغه‌مه‌ر "صلی اللە علیە وسلم" هێنایه‌وه و بۆ نموونه‌ی ده‌وڵه‌تی كوفریش وه‌ك ئه‌م ده‌وڵه‌تی به‌عسه.
به‌ڵێ من وتارم ته‌واو كرد و هاتمه خواره‌وه، من و مامۆستا مه‌وعیدێكمان هه‌بوو، ئیزنم له مه‌لا له‌تیفی هاوه‌ڵم وه‌ر گرت -بەڕەحمەت بێت- كه ئیمامی ئه‌و مزگه‌وته بوو، ئیتر ئێمه ڕۆیشتین، ئای مامۆستا سه‌لاح له ڕێگه‌دا چه‌ند له‌و قسانه‌ی من بێتاقه‌ت بوو! گوتی: برام! كاری ئێمه توندڕه‌وی نییه، ئه‌م قسانه‌ی تۆ زیانی زۆرتره تا سوودی، ده‌بێت ئاگات له‌وه هه‌بێت، كه مرۆڤ ده‌بێت كاڵای خۆی پێشكه‌ش بكات و ته‌عریفی شتومه‌كی خۆی بكات، ئه‌وه‌ی كه چاوی هه‌بێ سه‌یر ده‌كات به لای خۆیه‌وه چی جوان بوو هه‌ڵیده‌بژێرێت، ئیتر پێویست ناكات تۆ كاڵای خه‌ڵكی بشكێنیت و بڵێیت: ئه‌وه پیسه و قیزه‌ونه و خراپه! چونكه ئه‌مانه ده‌سه‌ڵاتیان له‌ده‌ستایه و هه‌ركه‌سێكیان بوێت سه‌رنگوونی ده‌كه‌ن، ئێمه‌ش ئێستا پێویستمان به كه‌سانێک هه‌یه كۆڵهه‌ڵگر بن، بتوانن نیرگه‌ی گه‌وره‌یان له‌سه‌ر شان دابنرێت، و بینای له‌سه‌ر دروست بكه‌ین، هه‌موو ئه‌ندامانی ئێمه به په‌نجه‌ی ده‌ست ده‌ژمێررێن، باشه ئه‌گه‌ر تۆ گیرایت كێ ده‌ڵێت له‌ژێر ئازار و ئه‌شكه‌نجه‌دا ناوی هه‌موو براده‌ره‌كانت ناڵێیت و چه‌ندان خێزان سه‌رلێشێواو ناكه‌یت؟
منیش قسه‌كانیم به باش زانی و سوپاسم كرد له‌سه‌ر ئه‌و تێبینییانه‌ی.