یەکەم سەفەری تاران:
یەکەم سەفەرى تارانم: له 28/1/88 ئیجازهمان وهر گرت، لهگەڵ کاک مرادى پاوهیى و بههادینى کوڕمدا سهفهرێکى تارانمان کرد. شهو بەڕێ کهوتین و نانى عیشامان له یهکێ له چێشتخانهکانى (سهحنه)دا خوارد. له ڕێى (ههمهدان) و (ساوه)وه ڕۆیشتین. دنیا سارد بوو، بهفرێکى زۆر باریبوو، لهنێوان ههمهدان و ساوهدا بهفر دهبارى، لهبهر ئهوه لهزهتم له دیمهنى ئهو ناوچهیه نهبینى.. ههرچهند نهمدەتوانی بخهوم، چونکە لە دوای قاچشکانەکەمەوە، لەناو ترۆمبێلدا خەوم لێ نەدەکەوت، مەگەر خەو زۆرم بۆ بێنێ، باش بوو لەویاش خهو زۆرى بۆ هێنام و خهوم لێ کهوت. دەمهوبهیانى گهیشتینه تاران و نوێژى بهیانیمان له ترمیناڵى ڕۆژئاوا کرد.
لهوێوه ترۆمبێلمان گرت ورۆیشتین بۆ ناصر خوسرهو، بۆ ماڵ ههیاسى براى مامۆستا یهعقووبى، من که نهمدهناسین، بهڵام خزمایهتییان لهگهڵ کاک مرادا ههبوو، لهوێ نانى بهیانیمان خوارد، پاشان ڕۆیشتین بۆ کتێبخانهکهى مامۆستا یهعقووبى، شوێنهکهى شوێنێکى چاک بوو، ناوجهرگهى بازار و نزیک له تهلهفۆنخانهى نێودهوڵهتى بوو. قهدهرى خوا وا بوو کاک موحهممهد ڕهفیقى تورکمان (ئهبوو داود) ژن براى حاجى فوئادى ڕهحمهتى لهوێ بوو.
چڕوپڕیی تاران:
تاران تا بڵێى شارێکى چڕوپڕه، له چاو قهرهباڵخیى خۆیا جادهکانى زۆر پان نین. له ههندێ شوێنا پردیان لهسهر بهستوون، بۆ ئهوهى له زهحمهتى ترافیک کهم بکهنهوه.. بۆنى دووکهڵى ترۆمبێل ئهوهنده زۆره ئینسان ههست به ههناسهتوندى دهکات.. بهشى زۆرى کۆشک و تهلارهکان به شهلمانى ئاسن دروست کراون. له ڕۆژههڵات و ڕۆژئاواى تاراندا به سەدان تهلارى چوارده نهۆمى و پانزه نهۆمى له تهوابووندا بوون، ئهمانه ههموویان به کۆنکرێت دروست کرابوون. ئهمانه له زهمانى شادا نهخشهیان کێشرابوو، بهڵام له سهردهمى کۆماریدا تهواو بووبوون، دهیانگوت: ئهگهر بهتهیاره له سهرهوه تهماشا بکهیت، به دروستکردنى ئهو تهلارانه ئهم دهستەواژهیه دهخوێنیتهوه: (شاههنشاهى ئاریا میهر). ئیتر نازانم ئهو قسهیه تاچ ئهندازهیهک ڕاست بوو.
ئهو ڕۆژه 29/1 لهگهڵ کاک موحهممهد ڕهفیقدا ماوهیهک گهڕاین، گوتى: کاک حهسهن! فلیمێکى تورکى لێره کار دهکات، باسى وهزعى کوردهکانى ئهوێ دهکات، با سهرێکى لێ بدهین، له فڵان سینهمادا کار دهکات، سینهماى ئێرهش وهک جاران نهماوه عهیب بێت! منیش موافهقهم کرد و لهگهڵ ئهو و بههادینا ڕۆیشتین، فلیمهکه باسى بهدبهختى و کوێرهوهریى کوردى دهکرد، چۆن تورک دهیانچهوسێننهوه! لهو کاتهوه خۆشهویستیى ئهو کاک موحهممهده ڕۆیشت به دڵمدا.
بۆ شهوێ له ماڵ مامۆستا یهعقوبیدا بووین.. بۆ سبهینى30/1 ڕۆیشتین بۆ لاى دکتۆر سەلاحى گردعازهبانى، چاوى به لاقم کهوت، گوتى: ڕهسمێکى بگره، منیش ڕهسمێکم به سەد تمهن گرت و بۆم بردهوه، گوتى: به ڕاى من لاقت ئهوهند لار نییه، که ئهگهر بیشکێنیتهوه و بیگریتهوه کورتییهکهى نهمێنێت، ئیتر کهیفى خۆته من پیشان چهند پڕۆفیسۆرێکیشى دهدهم.. ڕاى ئهوانیش وهر دهگرم. کاغهزێکیشی بۆ کاک مراد نووسى تا لهخهستهخانهى سەدر، لووتى عهمهلیات بکات.
کۆشکەکەى شاژنە فەرەح:
دوانیوهڕۆى ئهو ڕۆژه ڕۆیشتین بۆ (چهماران) و (تهجریش)، بۆ سهیرى کۆشک و تهلارهکانى شاى داماڵریاو و بنهماڵهکهى، مامۆستا یهعقووبیش هات له تهکمانا، یهکهم جار ڕۆیشتینه کۆشکهکهى فهرهح.
ئهم کۆشکه بریتى بوو له چهند ژوورێک، ههر ژوورهى تاکه فهرشێکى تیا ڕاخرابوو، ژوورێکیان حهفتا و چوار مهترى چوارگۆشه بوو، به فهرشێکى یهک پارچهى کاشان فهرش کرابوو!
ژوورى نوستن و موبێله و تاقمى خهوهکهى وهک خۆى مابوو، حهمام و ئاودهستهکهیان داخستبوو، ئهو دیارییانهى له وڵاتانى ترهوه بۆى هاتبوو، له ژوورێکى ترا دانرابوو، ئهم کۆشکه دوو نهۆم بوو، بهڵام بهقهد چوار نهۆمێک بهرز بوو.
کۆشکەکەى خوشکى شا:
ئهویش دوو نهۆم بوو، بهڵام کرابوو به مۆزهخانهى جانهوەران و ڕهسم و پهیکهرى ئاژهڵ و لاشهى مۆمیاکراوى پهلهوهرانى تیا بوو. پاش ئهوه ڕۆیشتین بۆ کۆشکى کوڕهکهى شا (وهلى عههد)، ئهم کۆشکهش کرابووه مۆزهخانهى سهربازى، ههموو جۆره چهکێکى کۆنى تیا بوو، لهگهڵ ڕواڵهت و جلوبهرگى پیاوانى سهربازیى سەردهمى کۆندا. ههموو جۆره دهمانچهیهکى تیا بوو، دهمانچهى تیا بوو له شێوهى داردهست، لهشێوهى قهڵهم، له شێوهى دارجگهره! کڵاشینکۆفێکى تیا بوو له ستیلى ڕووت کاتى خۆى سهدام پێشکهشى کردبوو به هوهیدا.
فڕۆکهیهکى ههلى کۆپتهرى ساقوسهلیمى عێراقیمان بینى، لهگهڵ کۆمهڵێ دهبابه و زرێپۆش و چهندین تۆپى دژە ههوایى و شتى ترى سهربازى تیا بوو، که له شهڕا گیرابوون.
ئهم کۆشکانه ههموویان لهناو یهک باخدا بوون، بهڵام ئهوهند له یهکهوه دوور بوون، که به هۆى پاسهوه دهمانتوانى بڕۆین سهریان لێ بدهین! ئهو کۆشکانهش پاسى تایبهتى خۆیان ههبوو! ئهو کاته بلیت بۆ سهردانى ههرکۆشکێک پێنچ تمهن بوو، بۆ ئێوارە گهڕاینهوه بۆ ماڵ مامۆستا یهعقووبى. له کاتى گهڕانهوهماندا ههوا خۆش بوو، له بههارێکى درهنگ دهچوو، منیش به کابراى تهکسیم گوت: ئیمرووز ههڤا تابوستانى بوود.. واتە: هەوای ئەمڕۆ هاوینەیی بوو!
مامۆستا یهعقووبى زۆرى پێ سهیر بوو، گوتى: وەڵڵا مامۆستا تۆ زوو فێرى فارسى دهبیت! کاک مرادیش بەسەرسامییەکەوە سەیری کردم.
ڕێبوار هات بە شوێنمانا بۆ کەرەج
له ڕۆژى 31/1 کاک مراد عهمهلیاتى لووتى کردبوو، گوتبوویان: سونۆزێت(جیوب)ت ههیه، ئهو ڕۆژه ڕێبواری ژنبرای کرێکار هات به شوێنمدا و ڕۆیشتین بۆ کهرهج بۆ ماڵ ئهوان، شهوێ لهوێ بووین، لهڕاستیدا وهزعیان له بارى ئابوورییهوه زۆر ناخۆش بوو، ئهوشهوه ههندێ دڵخۆشیم دانهوه، له بارهى مردنى باوکییهوه لێمى پرسى و گوتى: ئهوه مامۆستا مردنهکهى باوکم چۆن بوو؟ به چ نهخۆشیییهک مرد؟ منیش نهمزانى که نهیزانیوه، گوتم: وەڵڵا عهسکهرى بهعس دوکانهکانى لاى بهلهدییهیان ڕووخاندبوو، باوکیشت که چاوى بهوه کهوتبوو، پاڵهپهستۆى خۆێنهکهى بەرز بووبووهوه و به نهخۆشیى دڵ مردبوو.. ئهو شهوه لهوێ بووین و بهیانى من و بههادین هاتینهوه بۆ تاران.
لهنێوان تاران و کهرهجدا لهسهر جادهى (ئۆتۆبان) ڕێگاى خێراوه ڕۆیشتین، لهبهر ئهوه ماوهکه زۆر دوور نهبوو، هاتوچۆ لهنێوان ئهو دوو شارهدا ئاسان بوو، له ڕۆژى 3/2/88 کۆتاییمان به یهکهم سهفهرى تاران هێنا و گهڕاینهوه بۆ پاوه.
لهنێوان تاران و كهرهجدا لهسهر جادهى (ئۆتۆبان) ڕێگاى خێراوه ڕۆیشتین، لهبهر ئهوه ماوهكه زۆر دوور نهبوو، هاتوچۆ لهنێوان ئهو دوو شارهدا ئاسان بوو.
نەهاوەند:
له ڕۆژى 3/2/88 كۆتاییمان به یهكهم سهفهرى تاران هێنا و گهڕاینهوه بۆ پاوه.. لهوسهرهوه كه له تاران گهڕاینهوه دنیا ڕۆژ بوو، لهبهر ئهوه سوودم له دیمهنی ناوچهكه بینی، ههرچهند به سەرپۆشێكی زیوینی بهفر ناوچهكه سهری داپۆشرابوو، كه له ههمهدان بهرهو كرماشان تێپهڕین دهشتێكى پانوپۆڕمان هاته ڕێ، 50 كم له ههمهدان دوور كهوتبووینهوه تابلۆیهكمان لهسهر جادهیهكى قیرتاوى لاوهكی "فهرعی"دا بينی لێى نووسرابوو: نهاوهند 37 كم، ئا لهویادا فهتحى ئیسلامى و سوپای ئهسحابهكانم بیر كهوتهوه، كاتێ لهشكرى ساسانییهكان له تیسفوون (تاقى كیسرا) تێک شكان و جارێكى تریش له جهلهولا و ئهم جاره لهوێ خۆیان كۆ كردهوه، بهڵكوو بتوانن شا بخهنهوه سهر تهختهكهى خۆى، بهڵام دواین تێشكانیان به دهست هێنا، ئهم ناوه ههمووى دهشته و دهشتێكى به پیت و بهرهكهت و ئاودار، له دوورهوه شاخهكانى نهاوهند دهبینران. بهدیتنی چیا گهردنكهشهكانی نهاوهندا "یاساریه الجبل"ی حهزرهتی عومهرم بیر كهوتهوه، كاتێ حهزرهتی عومهر له كاتی خوتبهی ڕۆژی ههینیدا و له مزگهوتی مهدینهدا خوتبه دهدات، له ناكاوا دهفهرمێت: سارییه! كێوهكه.. خهڵكی دانیشتووی ناو مزگهوت لهم دهستهواژهیه سهریان سوڕ دهمێنێت، بەڵام هیچ ناڵێن، تا كاتێ عومهر له خوتبه دهبێتهوه، عهرزی دهكهن: قوربان! ئهو دهستهواژهیه چی بوو لهناو خوتبهكهدا فهرمووت؟
ئهویش له وهڵامیانا دهفهرمێت: لهو كاتهدا وام زانی سوپای موسوڵمانان له نهاوهندا به شاخێكهوهن و سوپای دوژمن دهیهوێت له پشتهوه بێته سهریان، منیش هاوارم لێ بهرز بووهوه شاخهكه بگرن، بڕۆنه سهر شاخهكه با دوژمن زهفهرتان پێ نهبات.
كاتێك لهشكری موسوڵمانان سهركهوتنیان به دهست هێنا، باسی جهنگهكهیان بهدرێژی لێ پرسین فهرماندهكه فهرمووی: لهو كاتهدا كه ئێمه به شاخێكهوه بووین، و سهرلووتكهكهمان جێ هێشتبوو، ناكاو دهنگێ هاته گوێمان له دهنگی عومهری كوڕی خهتاب دهچوو فهرمووی: سارییه! شاخهكه.. شاخهكه.. فریای شاخهكه بكهون.. كه ڕۆیشتینه سهر لووتكهکە دیمان دوژمن دهیهوێ لهوێوه دزه بكات و له پشتهوه پشتمان بشكێنێت.. بهڵام ئێمه تێكمان شكاندن.(1).
بهڵێ له دیتنی لووتكهكانی نهاوهندا ئهو ڕووداوه مێژووییهم بیر كهوتهوه و ئهوه حاڵی بووم كاتێ ئینسان بۆ خوابێت بێگومان خوایش ههموو كارئاسانییهكی بۆ دهكات.
ڕووداوی هاوارهكهی حهزرهتی عومهر بۆ سارییه لهم شوێنانهدا باس كراوه:
1- تاريخ الأمم والملوك /لمحمد بن جرير الطبري، 2- أسد الغابة لابن الأثير، 3- تأريخ ابن خلدون، 4- البداية والنهاية لابن كثير، 5- الكامل لابن الأثير.
# # #
مامۆستا ناصرى سوبحانى:
له ڕۆژى 7/2/88 لهسهر بانگێشتنێک ڕۆیشتم بۆ کرماشان تا 11/2 مامهوه، ئهڵبهت دوو ڕۆژیان پێش واده هاتبووم. لهو ماوهیهدا مامۆستا "ناصرى سوبحانى" بۆ شاردنەوەی ناوەکەی دەیانگوت (کاک شهریف)، بەڵێ ئهوه یهکهم جار بوو مامۆستا ببینم ( ). له دوو ڕۆژى دواییدا له بارهى سوورهتى فاتیحهوه باسێکى خهستوخۆڵى بۆ کردین، لهویادا عیلم و زانیاریى ئهو پیاوهم بۆ دهر کهوت. کاک فارووقى مهلا ئهحمهدیش له ورمێوه هاتبوو. له ڕۆژى 11/2/88 دا من گهڕامهوه بۆ پاوه..
ئاوایى (بانەوڕێ):
له ڕۆژى ههینى 12/2/88 له تهک مامۆستا "مهلا ئهحمهدى بارامى" و "مهلا عومهرى مزگهوتى ئینقیلاب" و "بههادین"دا ڕۆیشتین بۆ دێى (بانهوڕێ)، بۆ سهردانى مامۆستا "مهلا حهمهمینى ئیمامى" ئەم مامۆستایە یەکێک بوو لەو برایانەی نێوانمان خۆش بوو کاتێ لە هەڵەبجەدا بوو، بۆیە مامۆستا "بارام"یش گوتی: با بڕۆین بۆ سەردانی، ئهم ئاواییه تازه دروست کرابوو، لهسهر نهخشهى ئێرانا ئهو کاته ناوى نهبوو، نزیکهى سەد ماڵێک دهبوو، ماڵهکانى جوان و قهشهنگ دروست کرابوون لهسهر شێوازى شار بوون، له لادێ نهدهچوو، ئاو و کارهبایان ههبوو.
کوڕەکەی مهلا حهمهومین لە ماڵ بوو، نیوهڕۆ ههر لهوێ نانمان خوارد.. من کهمێ خهوتم، ئهوان ڕۆیشتبوون بۆ لاى مامۆستا مهلا "مهحموودى ئیمامى" لە سهرهوه، مهلا مهحموود له ماڵ بووبوو، یهک دوو کهسیان لهگهڵ پیکابێکدا ناردبوو به شوێنمدا.. تا ئهو شوێنهى پیکابهکه توانیى هاتنه پێشهوه، ئیتر له ماڵ مهلاحهمهومینهوه تا لاى پیکابهکه به پێ ڕۆیشتین، یهکێک له پیاوهکانى هاوهڵم ههمیشه دهستى به بن دهستمهوه بوو نهوهک ههڵبخلیسکێم، خوا پاداشتی بداتەوە، چونکه وهختهکه زستان بوو، دهشتودهر لهبهر بهفر بهدهرهوه نهبوو، ئیتر پێکهوه به سواریى پیکابهکه ڕۆیشتین تا ماڵ مامۆستا مهلا مەحموود.
مامۆستا مەلا محموود:
له ماڵ مامۆستا مهلا مهحموود دابهزین، من لهوه پێش نهمدهناسى، مامۆستا بارامى خوا پاداشتى بداتهوه، ئهو منى پێ ناساندبوو، لهسهر ئهو ئهساسه خزمهتێکى زۆرى کردین و ڕێزێکى فراوانى لێ گرتین، خوا پاداشتى خێرى بداتهوه.
مهلا مهحموود پیاوێکى لاواز، باڵا ناوهند، سپیپێست، مووڕهش، پێکهوتوو، سیما و ڕواڵهت جوان، خوێنگهرم و زهڕهشیرین بوو، تاڵ تاڵێ له ڕیشه زۆر ڕهشهکهى سپى بووبوو، تهمهنى له دهوروبهرى چل ساڵیدا دهبوو.
بهشى زۆرى ئهو مهحموود ناوانهى من دیبوومن ئهو ڕێسا مهشهوورهکهیان تیا هاتبووه دى، بهڵام ئهم لهو ڕێسایه ههڵبوێراو بوو.. بهڕاستى پیاوێکى مهنگى سهنگین و بهئهدهب و بهویقار و بهڕێز بوو.
که ئێمه ڕۆیشتین مهلا "عهبدول غهفار" و "حاجى عهبباسى ئیمامی"یش لهوێ بوون، مهلا عهبدول غهفار - خودا عەفووی بکات - پیاوێکى سوعبهتچى و قسهخۆش بوو، ههندێ قسهى خۆشى بۆ کردین، لهناو ئهو قسانهدا باسى ئهوهى بۆ کردین، که چۆن کابرایهکى شهیتانپهرستى کاکهیى پێى دهڵێت: مهلا مل پیتهکه! به خوا ئهى سمێڵه قیتانهى من و ئهو عومهره داماوهى تۆ ههڕگ ئهکرێ بهسهر یانا.. مل پیت، واته: مل پووت، به تهنهکهى نهوت دهڵێن: پووت. واته ملت ئهوهنده ئهستووره دهڵێى تهنهکهى نهوته.
حاجى عهباسیش ماڵى لهژێر ماڵهکهى مهلا مهحمووددا بوو، حاجى عهبباس پیاوێک بوو، کورتهباڵا، قهڵهو و خیپش، چاوقهوى، کهمێ دهملار، وهک ئهوه زووتر شهلهلى گرتبێ ئاوهها بوو، قسه خۆش و سوعبهتچى، مهلا مهحموود به سوێند دایناین و ئهو شهوه له ماڵ ئهوان بووین، بۆ سبهى نیوهڕۆش به سوێند له ماڵی حاجى عهباس بووین. کاتێکى خۆشمان لهوێ بهسهر برد، خوا بە خێر پاداشتیان بداتەوە.
ئهوهى جێى بیرهێنانهوهیه، لهو کاتهدا له ماڵ مهلا مهحموودا بووین، من باسى عاقیبهتخێرییهکهم بۆ گێڕانهوه، من لهنێوان مهلا عهبدول غهفار و حاجى عهباسدا بووم، لهناو ئهو باسهدا باسى کابراى بهنى ئیسرائیلى دێت، که وڵاخهکهى ون دهبێت و به شوێنیا دهگهڕێت، مامۆستا دهیگوت: لهو کاتهدا که پیاوهکه خهبهرى دهبیتهوه و به شوێن وڵاخهکهیا دهگهڕێ، دهستت بۆ ئهملاو لاى خۆت ڕاکێشاوه و گوتووته: ئهملا وڵاخ و ئهولا وڵاخ، وڵاخ دیار نهبوو.. پێدهکهنین و دهیانوت: ئهو دوانته کردووه به وڵاخهکه.. ئەڵبەتە منیش مەعزەرەتم بۆ هێنانەوە، و گوتم: ئێوە لای من زۆر بەڕێزن ببوورن کە دەستجووڵانەوەکەی من بەو شێوە ڕەنگی داوەتەوە.. ئەڵبەت ئەوانیش زۆر لوتفیان بوو خوا پاداشتیان بداتەوە.
پاش نیوهڕۆ که ویستمان بگهڕێینهوه بهسهر پێوه سهرێکى ماڵی مهلا عەبدول غەفارمان دا، له ڕۆژى 13/2 دا گهڕاینهوه بۆ پاوه.