قۆناغی سێهەم
لە سەنگەسەرەوە تا زیندانەکەم
ژیانی سەنگەسەرم:
سەردانی مامۆستا سەید سولەیمان:
کە ڕۆیشتمە سەنگەسەر پاش یەک دوو ڕۆژ سەردانێکی ئیمام و خەتیبەکەی ئەوێم کرد، ئەویش مامۆستا سەید سولەیمان بوو ڕەحمەتی خوا لە گیانی پاکی بێت، پیاوێکی زانا و ڕووخۆش و بەماریفەت بوو، خۆمم پێ ناساند و گوتم: مامۆستا گیان! من "حەسەن مەلا موحەممەد ئەمین"ی پێنجوێنیم، ئێستا وەک مامۆستای عەرەبی و ئاین لێرە تەعین بووم، خۆم مەلام و باوکیشم یەکێک بووە لە مەلا باشەکانی پێنجوێن، ئێستا کە دەبینی سەرم ڕووتە و بوومەتە مامۆستای ناوەندییەکە داستانێکی هەیە با بۆت بگێڕمەوە.
گوتی: فەرموو..
گوتم: کاتی خۆی من لە سلێمانی مزگەوتێکی باشم هەبوو، خەڵکی گەڕەک زۆر خۆشیان دەویستم، کاتێک کە مەعهەدی ئيسلامیم تەواو کرد، خواحافیزیم لێ کردن و پێشکەشم کرد بۆ زانکۆ و لە ئوسووڵی دین وەر گیرام، خەڵکەکە زۆریان پێ ناخۆش بوو کە دەڕۆم.
گۆتیان: ئێمە ئامادەین مووچەی فەرمیی ئەوقافت بدەینێ و یەکێک لە خانووەکانی مزگەوتیش بۆ نیشتەجێبوونی خۆت.. بەڵام من زۆر سوپاسم کردن لەسەر ئەو خۆشەویستی و میهرەبانییەیان و پێم گوتن: لەبەر پارە ناڕۆم، دەمەوێ لە زانکۆ شتی تازە و شێوازی نوێ بۆ بانگەواز فێر ببم، بەو زانیارییە نوێیەوە بگەڕێمەوە خزمەت بە میللە تەکەم بکەم، ئیتر خواحافیزییان کردم و من ڕۆیشتم.
نمرەکانم نمرەی شەریعە بوون بەڵام من پێشکەشم کرد بۆ ئوسووڵی دین، هەر وەک لە کاتی موقابەلەکەدا جێگری ڕاگر لێی پرسیم: تۆ نمرەکانت بەرزە، بۆ پێشکەشت کردووە بۆ ئوسووڵی دین؟ پێم گوت: چونکە ئوسووڵی دین بایەخ بە دەعوە و بانگەواز دەدات، منیش دەمەوێت لەو بوارەدا شارەزایی زیاترم هەبێت! ئەویش هیوای سەرکەوتنی بۆ خواستم.
جا کاتێ زانکۆم تەواو کرد داوکارییەکم پێشکەش بە ئەوقاف کرد، کە بمنێرێتەوە بۆ کوردستان، هەرپارێزگایەک بێت بە لامەوە گرنگ نییە، گرنگ ئەوەیە من لەناو هاوزمانەکانی خۆمدا بم و ئەوەی فێر بووم پێیان بگەیەنم، ئەوقاف ڕازی نەبوو گوتیان: کوردستان مەلای زۆرە، ناوچەی ناوەڕاست و خواروویش مەلای زۆر کەمە، لەبەر ئەوە ئێمە لێرەوە مەلا نەقڵ ناکەین بۆ ئەوێ.
پاش چەند مانگێکی تر ڕۆیشتمەوە بۆ دیوانی وەزارەت و چاوم بە کارگێڕی گشتی کەوت و داوام لێی کرد، کە نەقڵم بکاتەوە بۆ کوردستان، ئەگەر ئەوەیان لە توانادا نییە ئیستیقالەکەم قبووڵ بکەن!
کارگێڕی گشتی گوتی بەڕاستتە ئەگەر نەقڵت نەکەین ئیستیقالەکەت قبووڵ بکەین؟
گوتم: بەڵێ.
ئەویش قەڵەمێکی پیا هێنا و گوتی: ئەوا ئیستیقالەکەتمان قبووڵ کرد.
منیش سوپاسم کرد و هاتمە دەرەوە.
مامۆستا سەید سولەیمان فەرمووی: بەڕاستی بێسەلیقە بوون! خۆ ئەگەر نەقڵیان بکردیتایە لەوێ نەدەمایت و ئەگەر بە وازهێنانەکەشت ڕازی بوونایە، هەر لەوێ نەدەمایت! باشە، ئەم دوو حاڵەتە چ جیاوازییەکیان هەبوو!
منیش عەرزم کرد: مامۆستا ئەوە سەلیقەی ئەوقافە، چییان پێ بڵێین!
مامۆستا گوتی: دوای ئەوە هاتیتەوە؟
گوتم: بۆ سبەینێ ڕۆیشتم بو وەزارەتی پەروەردە و داخوازییەکم پێشکەش کردن؛ ئایا مامۆستای عەرەبیتان ناوێت؟
گوتیان: هەر زۆر پێویستمانە. بەڵام تەنیا پارێزگای سلێمانیشمان هەیە.. گوتم: خزمەتە ئامادەم!
گوتیان: دە بڕۆ شەهادەکەت و چوار وێنە و شەهادە جنسییە و عەدەم مەحکومیە بێنە هەر ئێستا داتدەمەزرێنین.
لە ماوەی هەشت ڕۆژدا ئەوانەم هەموو ئامادە کرد و پێشکەشم کرد، یەکسەر فەرمانی دامەزراندنیان بۆ دەر کردم بۆ سلێمانی، کە هاتمە سلێمانییش گوتیان تەنیا سەنگەسەرمان هەیە.
مامۆستایش گوتی: ئینشائەڵڵا خێری تیایە.
گوتم: مامۆستا بۆیە ئەم بەسەرهاتە دوورودرێژەم بۆ باس کردیت تا بزانیت، ئەوقاف هۆکاری سەرەکی بوو بۆ وازهێنانم لە مەلایەتی و بوونم بە مامۆستای ناوەندی.
خوا پاداشتی خێری مامۆستا بداتەوە زۆر پیرۆزبایی پێ گوتم و پشتگیری کردم، دەعوەتیشی کردم بۆ ماڵ خۆیان.
# # #
چالاکیم لە سە‌نگە‌سە‌ردا:
سەردانی فەقێکان:
مامۆستا سەید سولەیمان کۆمەڵێ فەقێی هەبوو، زۆرم پێ خۆش بوو، چونکە لە ناوچەکانی تردا فەقێ نەمابوو، منیش زۆر سەردانی فەقێکانم دەکرد، هەر ڕۆژێ بوارم هەبووایە، ئەگەر بۆ دە دەقیقەش بووایە، سەرم لێ دەدان، پەیوەندیی نێوانمان خۆش بوو.
شاعیرێکی لاو:
ڕۆژێکیان سەرم لێ دان مامۆستا سەید سولەیمان لەوێ بوو، یەکێک لە فەقێکان شاعیر بوو، مامۆستا گوتی: ئادەی "مەلا خدر" پارچە شیعرێکی خۆشمان لە شیعرەکانت بۆ بخوێنەرەوە، ئەویش گوتی: باشە! ئەویش گەڕا، تا بە خەیاڵی خۆی پارچە شیعرێک بدۆزێتەوە لە تەک مەیلی ئەم مامۆستا سەرڕووتەدا بگونجێت. پارچە شیعری بۆ خوێندینەوە و ناوەڕۆکەکەی ئەمە بوو: کیژی کورد هەستە ڕاپەڕە قۆڵی لێ هەڵماڵە و لەچکەکەت فڕی بدەو وەرە مەیدانی هەوڵ و تێکۆشانەوە! منیش جوان گوێم بۆ گرت تا بەتەواوی لێ بووەوە، ئینجا من دەستخۆشیم پێ گوت و پیرۆزباییم پێ گوت، گوتم: ماشائەڵڵا خوا بەهرەیەکی باشی پێ بەخشیویت، لە بارەی ڕێکوپێکی و سەرواوە، شیعرەکانت تەواون و هیچ کەموکوڕییەکی شیعرییان نییە، هیوادارم لە پاشەڕۆژدا ببیتە شاعیرێکی ناوداری پەیامدار، بەڵام من هەندێک تێبینیم لەسەر شیعرەکانت هەیە لە بارەی واتا و ناوەڕۆکەوە، ئەگەر ئیجازە بدەیت باسی دەکەم؟
ئەویش گوتی: فەرموو.
منیش گوتم: داواکارییەکەی بەڕێزت لە ئافرەتانی کورد کە باڵی لێ هەڵماڵن و سەرپۆشی سەریان لا بەرن وەک ئەوە وایە تۆ بڵێیت: خوایە گیان! تۆ داوات لە ئافرەتانی موسوڵمان کردووە هیچ ئەندامێکی لەشیان دەر نەخەن، بەڵام من لە بەرانبەر ئەو داوایەی تۆوە دەڵێم: باڵی لێ هەڵماڵن و سەرپۆشی سەرتان لا بەرن.
هەرچەند لێم ڕوونە تۆ ئەو مەبەستەت نەبووە، بەڵام ئایا وا ناگەیەنێت؟
لەبەر ئەوە من پێشنیار دەکەم بەڕێزت ئەو توانا شیعرییەت لە خزمەتی ئیسلامدا بەکار بێنیت، بەتایبەت تۆ خۆت فەقێیت و دەتەوێ ببیتە پێشەوایەکی ئەو ئیسلامە و دینی خوا بە خەڵکی بگەیەنیت.
ماوەیەک مات بوو، پاشان سوپاس بۆ خوا بەگوێی کردم، تا من لەوێ بووم بووە یەکێک لەو برا خزمەتگوزارانەی ناوچەکە.
مامۆستا دەعوەتێکی کردم خوا پاداشتی بداتەوە، شەو تا درەنگێ دانیشتین قسەی خۆشمان کرد، شەو کە هەستام بگەڕێمەوە کارەبا نەبوو، دەرەوە تاریک بوو، نم نم بارانیش دەباری، بە چرایەکی فانۆسەوە مامۆستا هات لە تەکما، تا گەیاندمیەوە ماڵ حەمەی سەید ئایش، هەرچی هەوڵم دا کە زەحمەت نەکێشێت بێسوود بوو، هەر زەحمەتی کێشا خوا لێی ڕازی بیت.
ئەو سەردانەم بۆ لای مامۆستا چ سوودێکی هەبوو؟
مەلا و مێزەرە سپییەکەی ڕەمزی ئەو دینەیە، ئێمە بمانەوێ یان نا؟ منیش کە لەو شارۆچکەیەدا بووم، باسی ئیسلامم دەکرد، لەوانەیە خەڵکەکە قسەکانی منیان پێ جوان بێت، بەڵام دڵیان ئاو ناخواتەوە تا پرس بە مەلا نەکەن، کە ڕەمزی فەرمیی دینەکەیە، جا ئەگەر ئەو پشتیوانت بوو، تەئیدی کردیت، ئەوا قسەکەت لێ وەر دەگیرێت، دەنا نا.
لە سەردانێکمدا بۆ لای مامۆستا، لەناو باسی قسەدا دەم بەخەندەیەک گوتی: مامۆستا! خەڵکەکە دێن و دەڵێن: ئەرێ مامۆستا! ئەو مامۆستا سەرڕووتە وا و وای گوت..ئایا وایە؟ گوتی: منیش پێم گوتوون کاکە! ئەوە خۆی مەلایە، بەڵام زرووف وای کردووە سەری ڕووت بکات! ئەنجا دڵنیا دەبوون و دەڕۆیشتن.. خۆ ئەگەر مامۆستا لە دژم قسەی بکردایە، دەمتوانی منداڵ بەرمە مزگەوتەوە؟
بۆ یەکەم جار سەرڕووتێک ئیمام جومعە بوو:
ڕۆژێکی جومعە لە مزگەوت دانیشتبووین، بانگوێژەکە دەستی کرد بە ئامادەکردنی ڕێوڕەسمی جومعە و کاتی ئەوە هاتبوو خەتیب بچێتە سەر مینبەر و بڵێت: السلام علیکم، بانگوێژ وەڵامی بداتەوە و بانگی دووەم بدات، ئیمام دیار نەبوو، خەریک بوو لەناو خەڵکەکەدا ناڕەزایی و چپەچپ دروست ببێت، منیش هەستامە سەر پێ و خەڵکەکەم هێور کردەوە و گوتم: هیچ خۆتان مەشڵەژێنن، من خوتبەکە دەخوێنمەوە.. بەڵێ، ڕۆیشتمە سەر مینبەر و دەستم بە خوتبە کرد، تەفسیری سوورەتی فاتیحەم کرد، هەردوو خوتبەکەم تەواو کرد ئەنجا مامۆستا هاتەوە، هەر خۆیشم ئیمامەتەکەم کرد، ئەوە ئەگەر پەیوەندیم لە تەک مامۆستادا باش نەبووایە غەوغایەکی گەورە دروست دەبوو!
چالاكیم له سه‌نگه‌سه‌ردا:
وەک پسپۆڕێک دەرسی ئاینم وەر گرت:
کاتی خۆی کە ڕۆیشتمە سەنگەسەر بەڕێوەبەر و مامۆستاکانی تر دەرسی ئاینیان لەناو خۆیانا دابەش کردبوو، وەک وێنە و وەرزش، منیش داوام لە بەڕێوەبەر کرد، کە دەرسەکانی ئاینم بدەنەوە، گوتی: مامۆستا دەرسی ئاین ئاسانە، هەموو کەس دەتوانێ بیڵێتەوە، بەڵام دەرسی عەرەبییەکە وا نییە، وەک یارمەتییەک داومانە بە مامۆستاکان!! گوتم: مامۆستا گیان! ئەگەر مامۆستای پسپۆڕی وەرزش لێرە بێ، ئایا دەرسەکەی دەدەیت بە هیچ مامۆستایەکی تر؟ گوتی: نا.. گوتم: من پێش ئەوەی مامۆستای عەرەبی بم، مامۆستای ئاینم، من مەلام.. لەبەر ئەوە ئەگەر دەرسی ئاینەکانم نەدەنەوە من دەرسی عەرەبی ناڵێمەوە، دەرسی ئاین پسپۆڕیی خۆمە، ئەگەر لە بەشی خۆم کەمی بوو لە عەرەبی بۆم پڕ بکەرەوە! ئەویش واقی وڕ مابوو، تا ئێستا مامۆستای عەرەبی وا داوای ئاینیان نەکردووە! زۆر پیاوانە گوتی: باشە بەسەرچاو جەدۆل دەگۆڕم و بۆت دادەنێمەوە، منیش زۆر سوپاسم کرد.
ئەم مامۆستا عەلییە زۆر ڕێزی لێ دەگرتم، بەزۆری پێی دەگوتم:- الأستاذ المربی- مامۆستای پەروەرش! خۆی زۆر دەموپلی قسەکردنی نەبوو، هەرکات کۆبوونەوەی باوکان و دایکانی قوتابییان ببووایە بە منی دەگوت: مامۆستا بەڵکوو تۆ قسەیان بۆ بکەیت.. منیش قسەکانم بە ئایەت و فەرمووە دەڕازاندەوە، خەڵکی شارۆچکەکە زۆریان پێ خۆش بوو، زۆریشیان پێ سەیر بوو، ئەم مامۆستا سەرڕووتە بە ئایەت و حەدیس قسەیان بۆ دەکات، ئەوە یەکەم جارە لە مێژووی قوتابخانەکانیاندا شتی وا ببینن.. تاک تاکێک مامۆستا بووە نوێژ بکات، بەڵام نەیاندیبوو تەبلیغ بۆ دین بکات!
تا ئەو سەردەمەش ئەگەر مامۆستایەک نوێژی بکردایە، پێی عەیب بوو لە بەرچاو خەڵکەوە نوێژ بکات. لەو سەرەتایەوە کە ڕۆیشتمە ئەوێ – هێشتا قوتابییەکان نەیانناسیبووم- لێم دەپرسین کێ نوێژ دەکات؟ کەسێک ڕووی نەبوو بڵێ نوێژ دەکەم!! لەگەڵ ئەوەدا دەمزانی حەتمەن لەناو قوتابخانەکەدا قوتابیی تیایە نوێژ بکات!
به‌ڕێوه‌به‌رم لە چالاكییەکانم ئاگادار كردبوو:
له قوتابخانه‌دا من مامۆستای ئاین بووم، له پێشه‌كیی كتێبی ئاینی پۆلی یه‌ك و دووی ناوەندیدا باسی ئه‌وه ده‌كات، كه مامۆستای ئاین بۆی هه‌یه قوتابییه‌كان ببات بۆ مزگه‌وت، بۆ ئه‌وه‌ی فێری ده‌ستنوێژ و نوێژ و بانگ و قامه‌تیان بكات، ئه‌گه‌ر مزگه‌وتیش نه‌بوو ده‌توانێ بیانباته ده‌شتایی و هه‌رشوێنێك خۆی به گونجاوی بزانێت بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و ئه‌ركه.
منیش به‌ڕێوه‌به‌ره‌كه‌م لەو ڕێنموونییە ئاگادار کردەوە و پێشم گوتبوو: كه من مه‌لام و هەر وەک دەزانی دەرسی ئاینیش پسپۆڕی خۆمە، ئه‌مه‌ش ئه‌و ده‌ستووره‌یه، كه له پێشه‌كیی كتێبه‌كه‌دا هه‌یه، ئایا ڕای به‌ڕێزتان چییه بۆ ئه‌وه‌ی به‌جێی بهێنین؟
ئه‌ویش زۆر پیاوانه گوتی: زۆرم پێ خۆشه كه تۆ ئه‌و چالاكییانه ده‌نوێنیت، به مه‌رجێ مامۆستای به‌ڕێوه‌به‌ر نوێژی نه‌ده‌كرد، منیش ده‌رسی ئاینم خستبووه ده‌رسی چواره‌م یا پێنجه‌مه‌وه، منداڵه‌كان زۆر تامه‌زرۆ بوون، بۆ ده‌رسه‌كه، عاده‌ته‌ن له‌و كاتانه‌دا بێتاقه‌ت ده‌بن و باوێشك ده‌ده‌ن، به‌ڵام ئه‌وان هه‌موو گیانیان بووبووه زه‌وق و شه‌وق بۆ ده‌رسه‌كه، منیش ده‌مبردن بۆ سه‌ر چه‌مه‌كه‌ی سه‌نگه‌سه‌ر، یا بۆ ناو مزگه‌وتی گه‌وره، له‌وێ به‌كرده‌وه، ده‌ستنوێژم پێ ده‌گرتن، بانگم پێ ده‌دان، قامه‌تم پێ ده‌كردن، ئینجا یه‌كێكیانم ده‌كرده ئیمام و فێرم دەکردن چۆن نوێژ بكات.
له‌ناو پۆله‌كانیشدا ته‌فسیری ئایه‌ته‌كانم په‌یوه‌ندی ده‌دا به مه‌سه‌له‌ی زانیارییه‌كانه‌وه، ژیانی هاوه‌ڵه‌كان و پیاوچاكانم بۆ باس ده‌كردن، ڕێزیشم لێ ده‌گرتن، له‌گه‌ڵ پارێزگاریكردن له ویقار و هه‌یبه‌تی مامۆستایه‌تیدا، خۆشه‌ویستییه‌كی باش له‌نێوان من و قوتابییه‌كاندا په‌یدا بووبوو، جاری وا ده‌بوو سێ لقی پۆلی یه‌كی ناوه‌ندیم بۆ ده‌رسێك كۆ ده‌كرده‌وه، خوا نه‌كات موشكیله‌یه‌ك دروست بكه‌ن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه له قوناغی موراهه‌قه‌دا بوون و زاڵبوون به‌سه‌ر سێ لقی وادا ئه‌گه‌ر خۆشه‌ویستی نه‌بێ زۆر ئه‌سته‌مه، وا ده‌بوو ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ مامۆستایه‌كی تردا ناكۆكییان ببووایه ئه‌هاتن بۆ لام تا من ببمه حه‌كه‌م له نێوانیاندا و موشكیله‌كه‌یان بۆ حه‌ل بكه‌م.
هه‌ندێ جار ئه‌گه‌ر مامۆستای ده‌رسیان نه‌بووایه و منیش بێده‌رس بوومایه ده‌هاتن به شوێنما و داوایان لێ ده‌كردم قسه‌یان بۆ بكه‌م.
به‌شێكی زۆری قوتابییان ڕمۆی مزگه‌وت بووبوون و ئاموشۆی مزگه‌وتیان ده‌كرد، خه‌ڵكی شارۆچكه‌كه زۆریان پێ خۆش بوو، كه ئه‌م مامۆستا تازەیه هاتووه و منداڵه‌كانیان هان ده‌دات بۆ ئه‌وه‌ی نوێژ بكه‌ن و ئاموشۆی مزگه‌وت بكه‌ن.